RIJTUIGEN Plan N in MODEL
|
Last edited October 24, 2008 |
door Gerard van de Weerd |
De Nederlandse Spoorwegen verzorgen al ruim 100 jaar lang reizen naar het buitenland.
Tot nog toe is dat steeds gebeurd met buitenlandse slaaprijtuigen van Wagons Lits
en van Mitropa. In 1958 verstrekte de NS opdracht aan Werkspoor Utrecht om 25 couchetterijtuigen
te leveren volgens een nieuw ontwerp. Hoewel er in Europa prima ligrijtuigen in gebruik
waren wilde de NS toch over eigen ligrijtuigen beschikken. De bouwwijze van de zware
bolkoprijtuigen met hun 8 ton zware draaistellen kwam niet meer aan bod, men besloot
een nieuwe generatie van rijtuigen te ontwikkelen met een lichtere bouwconstructie
en lichte draaistellen. Zij stonden bekend als Plan N. De rijtuigen werden in 1958-1959
in dienst gesteld in de bekende blauwe kleurstelling en kregen de nummerserie B 7001-7025
toegewezen.
 |
serie Bc 7001 - 7025
|
Rijtuigindeling
In het buitenland maakte men al langer gebruik van couchetterijtuigen over grote afstanden.
Het NS-rijtuig had 10 coupé's. In zes coupé's mocht gerookt worden, in vier niet.
Met schuifdeuren konden de coupé's afgesloten worden. In een coupé konden zes reizigers
liggend de nacht doorbrengen. Overdag werden de eenvoudige bedden opgeklapt en omgevormd
tot zitbanken en rugleuningen. Zodoende konden in dezelfde coupé overdag acht personen
een plaatsje vinden. Ook was er een dienstruimte met een omroepinstallatie, maar een
buitenraam ontbrak. Bij elk van de balkons bevond zich een wasruimte met stromend
warm water. In elke coupé en in de wasruimtes was een scheerstopcontact met 220V aanwezig.
De rijtuigen hadden luchtkoeling en luchtverwarming met als voordeel in de winter,
dat de rijtuigen snel voorverwarmd konden worden.
Onder één van de zitbanken was een afsluitbare ruimte waarin overdag zes dekens en
zes kleine schuimrubberen kussens opgeborgen waren. In deze 'kisten' verzamelde zich
naar verloop van tijd het nodige stof en vuil, en daar er weinig onderhoud aan gepleegd
werd was de lucht van de steeds weer gebruikte dekens vaak niet te harden. Onder de
tweede zitbank kon bagage opgeborgen worden. De banken waren bekleed met kunstleder.
Het nadeel was, dat de reizigers bij een noodstop van hun bed schoven, maar veiligheidsriemen
moesten dit verhinderen. In de zomer bijvoorbeeld in Italië had deze bekleding het
nadeel dat de reizigers bezweet en in korte broek of zwembroek vastplakten. In de
rijtuigen van de DB waren de banken en bedden met stof bekleed, wat er luxer uitzag
en comfortabeler overkwam.
Techniek
Het stalen frame en de bekleding waren elektrisch gelast. Over de gehele lengte was
het onderstel voor de stijfheid voorzien van een gegolfde stalen vloer. De bovenbouw
vormde een geheel met het onderstel zodat een zelfdragende constructie verkregen was.
De zijwanden liepen aan het einde van het rijtuig iets voorbij de kopwand, zodat een
samenhangend geheel werd verkregen. De rijtuigen hebben geen schortplaten aan de onderzijde.
Doordat in elke coupé drie ligplaatsen boven elkaar werden aangebracht kwam het rijtuig
erg hoog over.
De onderramen zijn uitgevoerd met dubbel glas. De enkele bovenruit kon omlaag worden
gedraaid.
De vier portieren op de beide balkons zijn van polyester gemaakt en voorzien van veiligheidssloten.
Desondanks konden reizigers de deuren tijdens de rit openen. De draaistellen tonen
overeenkomst met die van plan K.
Vanwege internationale dienst was de verwarming geschikt voor meerdere spanningen,
te weten 1500V / 3000 V gelijktroom en 1000V/ 1500 wisselstroom, dat automatisch wordt
ingesteld.
Ook in deze rijtuigen is asbest verwerkt. Dit was echter in geringe mate aanwezig,
het was hoofdzakelijk als isolatie in de verwarmingskoffers verwerkt.
Aanpassingen
Rijtuig Bc 7025 heeft in 1958 enige tijd rondgereden met twee draaistellen van plan
O. Plan O was een serie AB-rijtuigen op papier ontworpen, maar nooit in het echt gebouwde
rijtuigen.
In 1969 kregen de rijtuigen hun UIC-nummering 5184 5040 001-031.
Echt prettig toeven konden de reizigers niet in de Nederlandse Bc-rijtuigen. In een
poging het comfort zoveel mogelijk te verbeteren werd er regelmatig aan gesleuteld,
maar de concurrentie uit Duitsland was te groot. De accomodatie was niet tot tevredenheid
van de reiziger. De rij-eigenschappen op de bergtrajecten in Zwitserland waren niet
naar tevredenheid. Uiteindelijk konden zij niet meer concureren met de DB- en de Franse
Corail ligrijtuigen.
In februari 1971 is rijtuig 7023 afgevoerd wegens ongeval in Duitsland.
In 1971 ging de NS deelnemen in een ligrijtuigenpool met de DB en konden de eigen
ligrijtuigen uit de nachttreinen worden teruggetrokken. Ingezet werden nu de DB-couchetterijtuigen.
Omstreeks 1972 werden alle Bc-rijtuigen verbouwd tot zitrijtuigen, waarbij de ligplaatsen
worden verwijderd. Ook alle contactdozen voor het scheren werden verwijderd. Het oude
donkergroene kunstleerdoek vervalt en maakt plaats voor leerdoek in Bordeauxrood.
De verbouwde rijtuigen werden ondergebracht in de serie 5084 2030 001-031 en aangeduid
als B10.
In augustus 1973 is rijtuig 7009 afgevoerd wegens een ongeval in Rotterdam.
In 1977 werden de deuren elektrisch beveiligd, zodat openen tijdens de rit alleen
nog maar bij lagere snelheden mogelijk was.
Begin jaren tachtig werd voorzien dat het afvoeren van mat ’46 en de rijtuigtypes
Plan K en N in 1983 tot een materieeltekort zouden leiden, terwijl de reizigersaantallen
juist begonnen te groeien. Locomotieven waren er genoeg, dankzij de ingestroomde 1600'en.
Daarom verscheen alles op de baan wat er aan getrokken rijtuigen gevonden kon worden.
Diverse rijtuigen plan K en N werden hiervoor enigszins opgelapt voor het spitsvervoer
ten tijde van "Het gat van '83". De opgelapte exemplaren waren 5084 2037 002, 003,
006, 007, 008, 014, 015, 016, 021, 023 en 031.
Om het materieeltekort sneller op te heffen werd besloten 60 middenbakken voor het
Sprintermaterieel te bestellen. Ook stroomden de nieuwe Intercityrijtuigen inmiddels
in. Lang heeft deze inzet van plan K en plan N niet geduurd, want eind mei 1984 werden
zij buiten dienst gesteld.
De complete serie werd in 1982 afgevoerd en naar de sloper gestuurd. Enkele rijtuigen
zijn tot 1987 nog gebruikt als remrijtuig. Stibans had plannen ontwikkeld om een rijtuig
te bewaren, maar door brand is dit mislukt. Met andere woorden, geen enkel exemplaar
van deze serie is bewaard gebleven.
Twee rijtuigen Plan N kreeg in 1984 platen voor de ruiten. Dit waren de 006 en de
016. Onder nummer 8084 9751 515 en 8084 9751 516 hebben zij dienst gedaan als
"remrijtuig" bij het transport van sloopmaterieel naar Roosendaal en Mijdrecht. Met
intacte reminstallatie werden ze in treinen met voor sloop bestemd materieel opgenomen
om de remwerking niet uitsluitend op de locomotief te laten aankomen.
Kleuruitvoering
De plan N rijtuigen hebben hun gehele leven in het berlijnsblauw, afgezet met gele
biezen rondgereden. De belettering op de wagenbak was wit. De schorten en het dak
waren donkergrijs, de draaistellen zwart. Vanaf 1970 kregen zij het witte NS-logo.
Vanwege internationale en later buurlandinzet hebben ze nooit de lichtblauwe reclamebanen
gehad.
Weergave
periode |
|
III c
1958 - 1968
|
|
|
 |
|
ligrijtuig
2e klasse |
|
Bc 7001-7025 |
|
|
|
|
|
|
De uitvoering van de Bc-couchetterijtuigen ten tijde van aflevering in 1958.
Klik op een van de pijltjesknoppen voor de rijtuigveranderingen.
|
Excursie
Op 12 december 1981 organiseerde de NVBS een afscheidsrit van de elocs serie 1000.
De eerste elektrische locomotief van NS, de 1001 werd ingezet met vijf rijtuigen Plan
N.
Dit waren de 008, 014, 016, 018 en 022. Er was ook gerekend op rijtuigen plan K, maar dat ging helaas niet door.
Het had
die nacht voor het eerst gesneeuwd en in de onverwarmde rijtuigen mochten 370 liefhebbers
een ijskoud plaatsje zoeken.
De rit verliep van Utrecht CS naar Barneveld, via Amersfoort
naar Baarn en Hilversum en van daaruit via de Maliebaan en de goederensporen bij Lunetten
wederom naar Utrecht CS.
Treinsamenstellingen
Tussen 1958 en 1970 werden zij ingezet in grote delen van Europa, onder meer in de
in Holland-Italië Express, de Italië-Rivièra Expres, de Austria Express, de Nord/West
express en enkele andere trajecten.
Ze waren niet te zien bij de Rheingold of de Étoile du Nord, want aan deze luxe klasse
kon een plan N rijtuig niet tippen.
In de jaren zeventig werd de vaste route voor deze rijtuigen de lijn Den Haag - Venlo
- Köln Hbf.
Tot omstreeks 1980 werd hier de dienst gereden samen met plan K en vaak nog gecombineerd
met een stalen D. In de beginjaren tachtig kwam ICR in dienst, nog steeds voorzien
met een Stalen D. De oorspronkelijke ICR-stam was 2xB + 2xA, waarbij één A was beplakt
als 2e klasse. De BKD's werden als laatste geleverd en zodra die beschikbaar waren
verviel de stalen D (vaak een stam van vier rijtuigen: A-B-B-BKD).
|
|
sneltrein Den Haag - Venlo
jaren '70
|
|
|
standaard
stam : 2x plan K + 2x plan N
|
 |
 |
|
 |
|
|
loc |
A3B5 |
A3B5 |
B10 |
B10 |
Meer treinsamenstellingen voor
de plan N-rijtuigen vindt u hier.
Rijtuiglinks
Andere gegevens over het grootbedrijf in tabelvorm zijn ook te vinden op de site
van Martijn Haman.
Modeluitvoering:
In 1989 heeft Philotrain plan N als messingmodel reeds aangekondigd. De belangstelling
hiervoor was nihil.
In 1999 is het model opnieuw aangekondigd, waarbij ook werd gekeken naar een kunststofvariant,
vergelijkbaar met de VAM-afvalwagens. Het zou gedeeltelijk in samenwerking met Heljan
uit Denemarken geproduceerd worden. Maar in 2003 is plan N wegens te kleine markt
definitief afgeblazen.
Het Nulpunt heeft in 1986 een in messing geëtste
bouwset in HO gemaakt voor plan N. De serie is inmiddels helemaal uitverkocht.
Via de website van Beneluxspoor konden
liefhebbers kappen en onderstellen in resin aanschaffen voor de rijtuigen plan N in
schaal 1:87. De produkten werden gemaakt door Bram van Oeffelt in samenwerkingsverband
met Ger Knijff. Inmiddels is de hele serie van 30 stuks uitverkocht.
Heris Modelleisenbahn heeft in de zomer van 2009
de rijtuigen plan N in de schaal HO uitgeleverd, zowel als couchetterijtuig periode 3 en
als zitrijtuig periode 4.
Nog meer:
|
|
|
Bc 7007 bij aflevering. |
|
|
fotograaf onbekend, collectie Gerard van de Weerd
|
|
|
|
Bc 7002 bij aflevering. |
|
|
fotograaf onbekend, collectie Gerard van de Weerd
|
 |
|
De kappen op de stand van Heris in de Jaarbeurshal in Utrecht. |
|
24 oktober 2008 |
|
Legenda
|
Rijtuigcodering:
|
|
A |
rijtuig eerste klasse |
|
B |
rijtuig tweede klasse |
|
C |
rijtuig derde klasse |
|
D |
rijtuig met bagage afdeling |
|
K |
rijtuig met keuken afdeling |
|
P |
postrijtuig |
|
R |
rijtuig met restauratie afdeling |
|
d |
doorgangsrijtuig |
|
AB |
rijtuig met 1e en 2e klasse |
|
|
|