De NS-wagens van de serie 15000 behoren tot de gesloten goederenwagens.
Zij waren een stuk langer dan de andere goederenwagens uit die periode en hadden een laadvermogen van 15 ton. De Staatsspoorwegen lieten deze wagens bouwen tussen 1896 en 1916, allemaal met een radstand van 5,00 m en een onderstellengte van 9,35 m.
De wagens gebouwd tot 1912 hadden schuine verstevigingsschoren en open asbalansen, vanaf 1912 waren ze voorzien van grotere stalen verstevigingsdriehoeken en het onderstel had gesloten asbalansen. In totaal werden er gedurende 20 jaar voor de SS zo’n 1300 beremde en 1250 onberemde wagens van dit type gebouwd.
De bovenbouw van de wagens met remhuis was zo’n 30 cm korter dan de onberemde wagens.
Deze goederenwagens hadden een metalen chassis en U-profielen, een houten dak en de buitenzijde bestond uit vurenhouten planken. De remhuizen daarentegen hadden een hardhouten frame, maar waren ook met vurenhouten latten afgetimmerd.

De beremde wagens hadden een handschroefrem in het hooggelegen remhuis en een Westinghouse snelrem, de overige wagens waren onberemd.
De wagens met remhuis en lange treeplanken waren ook voorzien van een stoomleiding, waardoor ze in gemengde treinen dienst konden doen. Het kwam vroeger vaak voor (op lokaallijnen) dat goederenwagens in een personentrein werden meegenomen. De personenwagens werden verwarmd met stoom en de goederenwagen met doorgaande stoomleiding vormde geen beletsel hierin, ongeacht de plaatsing ervan.

De meeste van deze wagens hadden aan de binnenzijde koeringen, zodat ze eventueel ook gebruikt konden worden voor het vervoer van koeien of paarden. Maar die ringen werden ook gebruikt om (verhuis)spullen mee vast te zetten.
De wagens werden afgesloten door een roldeur aan elke zijde. De onderkant bewoog door wieltjes op een rail, aan de bovenzijde schoof de deur over een geleidestang met dezelfde lengte als de onderrail. De bovengeleiding werd beschermd door een regenkap van voldoende lengte. De deur had een sluithaak welke in twee standen de deur kon vastzetten. In het midden van de deur was ook nog een handgreep om de deur makkelijker open of dicht te schuiven.
De Staatsspoorwegen lieten deze goederenwagens bij verschillende leveranciers bouwen, maar Werkspoor was wel zo'n beetje de huisleverancier.
Ook de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM) en de Nederlandsche Centraal-Spoorweg-Maatschappij (NCS) beschikten over CHE goederenwagens met een radstand van 5,00 m.

Wat werd er in deze wagens vervoerd?

Bijna alles wat droog vervoerd moest worden werd door de SS met deze goederenwagens vervoerd.
Op korte afstand ging het nog wel met paard en wagen, voor de langere afstand speelden de vrachtautos destijds nog geen rol, dus alles ging verder per trein.
Verhuisspullen, huisraad, dozen met levensmiddelen, jam, suiker, eieren, zakken meel, glaswerk, bestek, borden, tabaksartikelen, kleding, draad, hekwerken, gereedschap, industriële produkten (zoals telefoons, strijkijzers, radio's, gloeilampen), papier en karton, flessen lampolie, enzovoort.
Ook vervoerde men kisten met vers fruit en groenten in deze wagens. Echter vanaf het begin van de twintigste eeuw nam het vervoer van groente en fruit richting de groeiende steden enorm toe, waarbij deze standaard CHE-wagens niet meer toereikend voor dit vervoer waren.

Omstreeks 1915 werden diverse wagens van de SS serie 61201-61870 voorzien van een voorventilatiesysteem door middel extra roosters in de kopwanden en het plaatsen van vijf ventilatoren op het dak (fruitwagen). Zij waren in het begin vooral bedoeld voor het vervoer van bananen. Deze wagens behielden daarbij hun donkergrijze kleur. De binnenwanden waren bekleed met linnendoek en voorzien met stro als isolatie. Op de vloer van de wagens werd een dikke laag stro neergelegd en hierop werden dan de trossen bananen gelegd, hooguit drie lagen dik. De rest van de wagen bleef leeg.
Geen wonder dat er grote series wagens nodig waren voor dit fruitvervoer.
Bij de NS werd dit de serie CHEW 28201-28400.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden honderden CHE-wagens gevorderd door het leger voor vervoer van paarden en materieel.

Wijzigingen

Eind twintiger jaren werden de onberemde CHE-goederenwagens allemaal voorzien van een doorgaande luchtleiding (kenteken CHEL), een paar jaar later kreeg het merendeel van deze nog relatief jonge wagens alsnog een Knorr luchtremsysteem (kenteken CHEK).

In de tweede helft van de jaren '30 werden diverse beremde wagens als P-wagen (particulier) verhuurd aan bedrijven.
De eerste goederenwagens werden al gesloopt vanaf 1939.
Vanwege onderhoudskosten ging men ertoe over de remhuizen massaal te verwijderen vanaf 1942.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog verdween 95% van het Nederlandse goederenpark over de grens. Minder dan de helft kwam uiteindelijk weer in Nederland terug, zij het dat het merendeel zwaar beschadigd was. Lang niet alles was de moeite waard om op te knappen. Van de grote serie van 2500 wagens waren er nu nog maar minder dan zo'n 500 overgebleven, welke bruikbaar waren.

In de eerste helft van de jaren '60 werden de laatste van deze goederenwagens buiten dienst gesteld.

Uitvoeringen

Wagencoderingen:

	SS 59214-59513 NS 15589-15888 CHEP
	gebouwd door: Werkspoor 1906 Dyle & Bacalan 1906
Goederenwagen Werkspoor, Dyle & Bacalan 1906 met vierraams remhuis, valrem, schoren, open asbalansen.

	SS 61001-61200 NS 19501-19700 CHEW
	gebouwd door: van der Zypen 1907 Werkspoor 1910
Goederenwagen vdZypen 1907, Werkspoor 1910 met tweeraams remhuis, schoren, open asbalansen en lange treeplanken.

	SS 61201 - 61870 NS 19701~20216 CHEW
	gebouwd door: Werkspoor 1910 / 1912 La Brugoise  1912-1913
Goederenwagen Werkspoor/La Brugoise 1910/1913 met tweeraams remhuis, verstevigingsdriehoeken en gesloten asbalansen.

	SS 61201 ~ 61870 NS 28201 - 28400
	Werkspoor/La Brugoise 1910/1913, verbouwd in 1915 tot fruitwagen, werd NS serie CHEW 28201 - 28400.

	552318-552348 P
	gebouwd door: zie boven
	Goederenwagen Werkspoor/La Brugoise 1910/1913, als fruitwagen aangepast in 1937/1938 voor Frico zuivelvervoer.

	SS 59514 - 60623 NS 15206-15255 en 16001-17059 CHEL
	na 1933:
	CHEK
	gebouwd door: Werkspoor 1910 Werkspoor 1912 La Brugoise 1912/13 Uerdingen 1913
Gesloten goederenwagen Werkspoor 1910/1912, La Brugoise, Uerdingen 1913, geen remsysteem, geperste asbalansen.

	SS 61871-61900 NS 20217-20246 CHEW
	gebouwd door: Werkspoor 1916
Gesloten goederenwagen Werkspoor 1916 met puntdak remhuis

Bananenwagens
	SS 70261-70350 NS 27421-27545                CHPL	gebouwd door: Uerdingen 1913/1915		SS 70201-70320 NS 27711-27830                CHPW	gebouwd door: Gastell 1913-1915
Onberemde bananenwagen, radstand 5 m.			Bananenwagen met puntdak remhuis, radstand 5 m.

Fruitwagens
	SS 15001-15225 NS 21426-21650                    CHRL	gebouwd door: Werkspoor 1916/1917		SS 14001-14075 NS 23501-23575                       CHRW	gebouwd door: Werkspoor 1916
Onberemde groentewagen Werkspoor, radstand 5 m.			Groentewagen Werkspoor met puntdak remhuis, radstand 5 m.

Aanduiding Remwerksoort

geen remteken, wagen zonder luchtleiding of luchtremsysteem
	goederenwagen met alleen een luchtleiding
	goederenwagen met een internationaal goedgekeurde goederentreinrem
	goederenwagen die gedeeltelijk voldoet aan de internationale rembepalingen
	personentreinrem
	internationaal goedgekeurde goederentreinrem, omschakelbaar tot personentreinrem
	goederenwagen die gedeeltelijk voldoet aan de internationale rembepalingen, omschakelbaar tot personentreinrem

Overige wagens

Tussen 1913 en 1915 werden er een kleine 250 nieuwe bananenwagens aangeschaft, geheel gebaseerd op het hetzelfde onderstel van de CHE, dus met 5,00 m radstand en een 9,35 m lang onderstel. De helft was onberemd, de andere helft had een remhuis met schroefrem en Westinghouse goederensnelrem systeen. De onberemde versie was wel al met een doorgaande luchtleiding uitgerust. Beide series hadden ook een stoomleiding. Aan de binnenzijde van deze wagens waren de zij- en kopwanden bekleed en gecapitionneerd als extra isolatie. Bij de NS werden dit de series CHPL 27421-27545 en CHPW 27711-27830.

De Hollandsche Spoorweg Maatschappij beschikte sinds 1913 al over aparte wagens voor het vervoer van groenten. In de zijwanden en kopwanden zaten roosters voor het koeler houden van de groenten voor het vervoer van het platteland naar de steden. Pas in 1916, tijdens de Eerste Wereldoorlog schafte de SS 300 groentewagens aan. De uitvoering was ongeveer gelijk aan die van de HSM, alleen de bouwwijze van de bak was overeenkomstig aan de beproefde CHE goederenwagens. Met andere woorden: radstand 5,00 m, onderstellengte 9,35 m, en voorzien van openingen met roosters en ventilatieschuiven. Bij de NS vielen zij in de nummerseries NS CHRL 21426 - 21650 en NS CHRW 23501 - 23575.
De ventilatie roosters en schuiven waren van buitenaf in vier standen te bedienen.
Deze SS groentewagens waren voor het grootste deel vanwege materieelschaarste alleen voorzien van een luchtleiding voor de doorgaande rem. De wagens met remhuis en schroefrem hadden wel een doorgaand remwerk en een Westinghouse snelrem. Van de 75 beremde SS wagens werden er in 1932 50 stuks (NS 23526 - 23575) ingericht voor vleesvervoer en vernummerd tot NS 70851 - 70900. Bij de SS was het gebruikelijk dat de goederenwagens met remhuis net zo lang waren als die zonder remhuis. De wagenbak was in zo'n geval 31 cm korter.
De remhuizen bij deze genoemde SS-series hadden allemaal een driehoekvormig dak.

Wijzigingen

De wijzigingen golden niet alleen voor de CHE-goederenwagens, maar ook voor de overige goederenwagens met vergelijkbare CHE-onderstellen.

Doordat vanaf 1923 het onderstel werd verzwaard vielen ze bij de NS in de categorie van 17,5 tons goederenwagens.
De oudere exemplaren met open asbalansen kregen vanaf 1925 bij revisies geperste asbalansen.
Een doorgaande luchtleiding werd aangebracht vanaf 1929.
De eerste wagens werden al gesloopt vanaf 1939.
Vanwege onderhoudskosten werden bij de wagens, die voor revisie in aanmerking kwamen, vanaf 1941 massaal de remhuizen verwijderd.
De CHE goederenwagens zijn nog behoorlijk lang in gebruik geweest.
Diverse exemplaren werden vanaf 1953 nog ingezet in de Europ wagenpool.
Ook was het nog de moeite waard om deze wagens bruin te schilderen, maar begin jaren '60 waren ze nagenoeg verdwenen.
Dit kwam door het NS-beleid, die vanaf 1966 geen wagens met glijlagers meer in dienst wilde hebben.

Aanpassingen

Bouwjaar : 1906 SS CHL SS 59214-59513 Weergave periode : I b 1906

De uitvoering ten tijde van aflevering in 1906. Deze hele wagenserie was voorzien van een remhuis. Klik op de knoppen hieronder voor andere jaren.

De uitvoering ten tijde van aflevering in 1906. Klik op de knoppen hieronder voor andere jaren.

Bouwjaren : 1910-1913 SS CHLW SS 61201 ~ 61870 Weergave periode : I b 1910

Particuliere inzet

In 1937 en 1938 werd een serie CHE-fruitwagens verhuurd voor het vervoer van melkprodukten (melk, kaas, boter) aan de zuivelcoöperatie Frico te Leeuwarden. Deze Friesche Coöperatieve Zuivel Export Vereeniging, de FCZEV, werd in 1898 opgericht en exporteerde vooral roomboter en kaas naar het buitenland. Veel van de produkten werden in Amsterdam overgeladen op schepen voor transport over zee. In 1930 werd de naam van deze firma Frico. In 1983 houdt het bedrijf op met bestaan, maar de naam bestaat nog wel als gedeponeerd kaasmerk. De firma had enkele wagens in eigendom, maar het merendeel werd gehuurd van de NS, die daarvoor hoofzakelijk ex SS en ex NCS wagens stelde. Elke wagen droeg gemiddeld zo'n 15 jaar de Frico opschriften, voordat het werd vervangen door een ander exemplaar. De ingeleverde wagens werden door de NS na een schilderbeurt dan vaak weer verhuurd aan andere bedrijven.
Meer over Frico, zie Railmagazine 278 (oktober 2010).
De wagens hadden geïsoleerde wanden, aan deze wanden waren stellingen bevestigd voor de opslag van de goederen.

Deze CHEW- fruitwagens werden voor Frico omgenummerd per 11 maart 1937 en 4 mei 1938.

Bewaard

Voor zover bekend is er maar één wagen van deze grote serie gesloten goederenwagens bewaard en ook alleen maar bij de SGB. Maar dit bewaarde exemplaar is niet compleet!
Het gaat om de SS 59911, de latere NS CHE 16347 (CHE zonder remsysteem). De wagen werd in 1957 buiten dienst gesteld, de bovenbouw werd daarna afgenomen en het onderstel ingericht als zandwagen. In die tijd werd de bovenbouw vaak verkocht om dienst te doen als schuurtje.

Modeluitvoering

Philotrain heeft in 1999 de HSM variant van de CHE goederenwagen uitgebracht. Dit was een gesloten goederenwagen van de serie NS CHE 15501-15550 met een laadvermogen van 15 ton.
De HSM CHE-wagens zijn nooit verbouwd tot 17,5 ton, dat heeft de NS alleen bij de SS wagens gedaan.

Maykel Kastelijn van MK Modelbouwstudio's heeft in 1995 meerdere varianten van deze 17.5 tons gesloten wagens type CHE geleverd, maar dit model staat nu niet meer in hun catalogus.


Kortom, van dit type wagen is weinig geproduceerd voor de Nederlandse modelbouwer!

Foto's

Gesloten goederenwagen met tweeraamsremhuis en schuine verstevigingsschoren, Werkspoor 1910. De wagen is voorzien met de standaard wit geschilderde SS-aspotten.

Gesloten goederenwagen met tweeraamsremhuis en lange treeplanken, serie SS 61251-61900, Werkspoor 1912.