De Nederlandse Spoorwegen verzorgen al ruim 100 jaar lang reizen naar het buitenland. Tot nog toe is dat steeds gebeurd met buitenlandse slaaprijtuigen van Wagons Lits en van Mitropa. In 1958 verstrekte de NS opdracht aan Werkspoor Utrecht om 25 couchetterijtuigen te leveren volgens een nieuw ontwerp. Hoewel er in Europa prima ligrijtuigen in gebruik waren wilde de NS toch over eigen ligrijtuigen beschikken. De bouwwijze van de zware bolkoprijtuigen met hun 8 ton zware draaistellen kwam niet meer aan bod, men besloot een nieuwe generatie van rijtuigen te ontwikkelen met een lichtere bouwconstructie en lichte draaistellen. Zij stonden bekend als Plan N. De rijtuigen werden in 1958-1959 in dienst gesteld in de bekende blauwe kleurstelling en kregen de nummerserie B 7001-7025 toegewezen.

serie Bc 7001 - 7025

Rijtuigindeling

In het buitenland maakte men al langer gebruik van couchetterijtuigen over grote afstanden. Het NS-rijtuig had 10 coupé's. In zes coupé's mocht gerookt worden, in vier niet. Met schuifdeuren konden de coupé's afgesloten worden. In een coupé konden zes reizigers liggend de nacht doorbrengen. Overdag werden de eenvoudige bedden opgeklapt en omgevormd tot zitbanken en rugleuningen. Zodoende konden in dezelfde coupé overdag acht personen een plaatsje vinden. Ook was er een dienstruimte met een omroepinstallatie, maar een buitenraam ontbrak. Bij elk van de balkons bevond zich een wasruimte met stromend warm water. In elke coupé en in de wasruimtes was een scheerstopcontact met 220V aanwezig. De rijtuigen hadden luchtkoeling en luchtverwarming met als voordeel in de winter, dat de rijtuigen snel voorverwarmd konden worden.
Onder één van de zitbanken was een afsluitbare ruimte waarin overdag zes dekens en zes kleine schuimrubberen kussens opgeborgen waren. In deze 'kisten' verzamelde zich naar verloop van tijd het nodige stof en vuil, en daar er weinig onderhoud aan gepleegd werd was de lucht van de steeds weer gebruikte dekens vaak niet te harden. Onder de tweede zitbank kon bagage opgeborgen worden. De banken waren bekleed met kunstleder. Het nadeel was, dat de reizigers bij een noodstop van hun bed schoven, maar veiligheidsriemen moesten dit verhinderen. In de zomer bijvoorbeeld in Italië had deze bekleding het nadeel dat de reizigers bezweet en in korte broek of zwembroek vastplakten. In de rijtuigen van de DB waren de banken en bedden met stof bekleed, wat er luxer uitzag en comfortabeler overkwam.

Techniek

Het stalen frame en de bekleding waren elektrisch gelast. Over de gehele lengte was het onderstel voor de stijfheid voorzien van een gegolfde stalen vloer. De bovenbouw vormde een geheel met het onderstel zodat een zelfdragende constructie verkregen was. De zijwanden liepen aan het einde van het rijtuig iets voorbij de kopwand, zodat een samenhangend geheel werd verkregen. De rijtuigen hebben geen schortplaten aan de onderzijde. Doordat in elke coupé drie ligplaatsen boven elkaar werden aangebracht kwam het rijtuig erg hoog over.
De onderramen zijn uitgevoerd met dubbel glas. De enkele bovenruit kon omlaag worden gedraaid.
De vier portieren op de beide balkons zijn van polyester gemaakt en voorzien van veiligheidssloten. Desondanks konden reizigers de deuren tijdens de rit openen. De draaistellen tonen overeenkomst met die van plan K.
Vanwege internationale dienst was de verwarming geschikt voor meerdere spanningen, te weten 1500V / 3000 V gelijktroom en 1000V/ 1500 wisselstroom, dat automatisch wordt ingesteld.
Ook in deze rijtuigen is asbest verwerkt. Dit was echter in geringe mate aanwezig, het was hoofdzakelijk als isolatie in de verwarmingskoffers verwerkt.

Aanpassingen

Rijtuig Bc 7025 heeft in 1958 enige tijd rondgereden met twee draaistellen van plan O. Plan O was een serie AB-rijtuigen op papier ontworpen, maar nooit in het echt gebouwde rijtuigen.

In 1969 kregen de rijtuigen hun UIC-nummering 5184 5040 001-031.

Echt prettig toeven konden de reizigers niet in de Nederlandse Bc-rijtuigen. In een poging het comfort zoveel mogelijk te verbeteren werd er regelmatig aan gesleuteld, maar de concurrentie uit Duitsland was te groot. De accomodatie was niet tot tevredenheid van de reiziger. De rij-eigenschappen op de bergtrajecten in Zwitserland waren niet naar tevredenheid. Uiteindelijk konden zij niet meer concureren met de DB- en de Franse Corail ligrijtuigen.
In februari 1971 is rijtuig 7023 afgevoerd wegens ongeval in Duitsland.

In 1971 ging de NS deelnemen in een ligrijtuigenpool met de DB en konden de eigen ligrijtuigen uit de nachttreinen worden teruggetrokken. Ingezet werden nu de DB-couchetterijtuigen.
Omstreeks 1972 werden alle Bc-rijtuigen verbouwd tot zitrijtuigen, waarbij de ligplaatsen worden verwijderd. Ook alle contactdozen voor het scheren werden verwijderd. Het oude donkergroene kunstleerdoek vervalt en maakt plaats voor leerdoek in Bordeauxrood.
De verbouwde rijtuigen werden ondergebracht in de serie 5084 2030 001-031 en aangeduid als B¹⁰.
In augustus 1973 is rijtuig 7009 afgevoerd wegens een ongeval in Rotterdam.

In 1977 werden de deuren elektrisch beveiligd, zodat openen tijdens de rit alleen nog maar bij lagere snelheden mogelijk was.

Begin jaren tachtig werd voorzien dat het afvoeren van mat ’46 en de rijtuigtypes Plan K en N in 1983 tot een materieeltekort zouden leiden, terwijl de reizigersaantallen juist begonnen te groeien. Locomotieven waren er genoeg, dankzij de ingestroomde 1600'en. Daarom verscheen alles op de baan wat er aan getrokken rijtuigen gevonden kon worden. Diverse rijtuigen plan K en N werden hiervoor enigszins opgelapt voor het spitsvervoer ten tijde van "Het gat van '83". De opgelapte exemplaren waren 5084 2037 002, 003, 006, 007, 008, 014, 015, 016, 021, 023 en 031.
Om het materieeltekort sneller op te heffen werd besloten 60 middenbakken voor het Sprintermaterieel te bestellen. Ook stroomden de nieuwe Intercityrijtuigen inmiddels in. Lang heeft deze inzet van plan K en plan N niet geduurd, want eind mei 1984 werden zij buiten dienst gesteld.

De complete serie werd in 1982 afgevoerd en naar de sloper gestuurd. Enkele rijtuigen zijn tot 1987 nog gebruikt als remrijtuig. Stibans had plannen ontwikkeld om een rijtuig te bewaren, maar door brand is dit mislukt. Met andere woorden, geen enkel exemplaar van deze serie is bewaard gebleven.

Twee rijtuigen Plan N kreeg in 1984 platen voor de ruiten. Dit waren de 006 en de 016. Onder nummer 8084 9751 515 en 8084 9751 516 hebben zij dienst gedaan als "remrijtuig" bij het transport van sloopmaterieel naar Roosendaal en Mijdrecht. Met intacte reminstallatie werden ze in treinen met voor sloop bestemd materieel opgenomen om de remwerking niet uitsluitend op de locomotief te laten aankomen.

Kleuruitvoering

De plan N rijtuigen hebben hun gehele leven in het berlijnsblauw, afgezet met gele biezen rondgereden. De belettering op de wagenbak was wit. De schorten en het dak waren donkergrijs, de draaistellen zwart. Vanaf 1970 kregen zij het witte NS-logo. Vanwege internationale en later buurlandinzet hebben ze nooit de lichtblauwe reclamebanen gehad.

Weergave        periode     III c 1958 - 1968			ligrijtuig 2e klasse Bc 7001-7025 ➤ ⬬ ➤
		De uitvoering van de Bc-couchetterijtuigen ten tijde van aflevering in 1958. Klik op een van de pijltjesknoppen voor de rijtuigveranderingen.

Excursie

Op 12 december 1981 organiseerde de NVBS een afscheidsrit van de elocs serie 1000. De eerste elektrische locomotief van NS, de 1001 werd ingezet met vijf rijtuigen Plan N.
Dit waren de 008, 014, 016, 018 en 022. Er was ook gerekend op rijtuigen plan K, maar dat ging helaas niet door.
Het had die nacht voor het eerst gesneeuwd en in de onverwarmde rijtuigen mochten 370 liefhebbers een ijskoud plaatsje zoeken.
De rit verliep van Utrecht CS naar Barneveld, via Amersfoort naar Baarn en Hilversum en van daaruit via de Maliebaan en de goederensporen bij Lunetten wederom naar Utrecht CS.

Treinsamenstellingen

Tussen 1958 en 1970 werden zij ingezet in grote delen van Europa, onder meer in de in Holland-Italië Express, de Italië-Rivièra Expres, de Austria Express, de Nord/West express en enkele andere trajecten.
Ze waren niet te zien bij de Rheingold of de Étoile du Nord, want aan deze luxe klasse kon een plan N rijtuig niet tippen.

In de jaren zeventig werd de vaste route voor deze rijtuigen de lijn Den Haag - Venlo - Köln Hbf.
Tot omstreeks 1980 werd hier de dienst gereden samen met plan K en vaak nog gecombineerd met een stalen D. In de beginjaren tachtig kwam ICR in dienst, nog steeds voorzien met een Stalen D. De oorspronkelijke ICR-stam was 2xB + 2xA, waarbij één A was beplakt als 2e klasse. De BKD's werden als laatste geleverd en zodra die beschikbaar waren verviel de stalen D (vaak een stam van vier rijtuigen: A-B-B-BKD).

	sneltrein Den Haag - Venlo           jaren '70
	standaard stam :  2x plan K + 2x plan N
loc	A3B5	A3B5	B10	B10

Meer treinsamenstellingen voor de plan N-rijtuigen vindt u hier.

Rijtuiglinks

Andere gegevens over het grootbedrijf in tabelvorm zijn ook te vinden op de site van Martijn Haman.

Modeluitvoering:

In 1989 heeft Philotrain plan N als messingmodel reeds aangekondigd. De belangstelling hiervoor was nihil.
In 1999 is het model opnieuw aangekondigd, waarbij ook werd gekeken naar een kunststofvariant, vergelijkbaar met de VAM-afvalwagens. Het zou gedeeltelijk in samenwerking met Heljan uit Denemarken geproduceerd worden. Maar in 2003 is plan N wegens te kleine markt definitief afgeblazen.

Het Nulpunt heeft in 1986 een in messing geëtste bouwset in HO gemaakt voor plan N. De serie is inmiddels helemaal uitverkocht.

Via de website van Beneluxspoor konden liefhebbers kappen en onderstellen in resin aanschaffen voor de rijtuigen plan N in schaal 1:87. De produkten werden gemaakt door Bram van Oeffelt in samenwerkingsverband met Ger Knijff. Inmiddels is de hele serie van 30 stuks uitverkocht.

Heris Modelleisenbahn heeft in de zomer van 2009 de rijtuigen plan N in de schaal HO uitgeleverd, zowel als couchetterijtuig periode 3 en als zitrijtuig periode 4.

Nog meer:

Bc 7007 bij aflevering.
	fotograaf onbekend, collectie Gerard van de Weerd

---

Bc 7002 bij aflevering.
	fotograaf onbekend, collectie Gerard van de Weerd

---

De kappen op de stand van Heris in de Jaarbeurshal in Utrecht.
24 oktober 2008

Legenda