Houten zandwagens type GZ
|
Last edited februari, 2021 |
door Gerard van de Weerd |
|
Indeling dienstwagenseries omstreeks 1950 |
140001 - 150000
150001 - 160000
160001 - 170000
170001 - 180000
180001 - 190000
190001 - 200000
|
Vervoer
Tractie en Materieel
Materiaal en Werkplaatsen
Weg en Werken
Exploitatie
Algemene dienst |
Zandwagens bij de spoorwegen worden gebruikt voor het transport van zand en grind,
dat nodig is voor een stevige ligging van de spoorrails. De zandwagens zijn bij de
NS ingedeeld in de nummers tussen de 80000 en 85000 met als soortmerk GZ.
Indien er een derde letter aanwezig was (G, K, L, M of Z), dan had dat betrekking
op het bodemoppervlak, draagvermogen en zijwandhoogte.
En eventueel kan er nog een letter volgen om het type remwerk aan te geven.
Ergens vreemd om de zandwagens zo'n commercieel nummer te geven, omdat ze hoofdzakelijk
gebruikt werden voor eigen intern vervoer.
Na tientallen jaren gingen vaak diverse zandwagens over naar het dienstwagenpark,
maar het merendeel werd dan buiten dienst gesteld en afgevoerd.
De meeste dienstwagens waren uiteraard te vinden in de categorieën van Weg en Werken
en van Materieel en Werkplaatsen .
Vanwege oorlogsdreiging in 1939 werd er voor Defensie bij vele oude gesloten en open
goederenwagens de bovenbouw verwijderd om een platte wagen te krijgen, waarmee makkelijk
grote stukken geschut of wagens mee vervoerd konden worden.
Alle zandwagens hebben een vrij lage bovenbouw, hiermee werd voorkomen dat de wagens
overbeladen werden. Door de lage opstaande wanden kon men makkelijker een wagen beladen
of leegscheppen. Om het legen nog eenvoudiger te maken konden de zijwanden in delen
naar beneden geklapt worden. Meestal waren de kopschotten aan de bovenzijde scharnierend
opgehangen, zodat de wagens met een kantelinrichting ook leeg gestort konden worden
(tippen).
Bij de NS werden de zandwagens allemaal donkergrijs geschilderd met witte teksten.
De binnenkant van de zandwagens was in het begin lichtgrijs geverfd met een houtkleurige
bodem. Het onderstel was zwart met witte tekstkleur.
Later zag men ook zandwagens met donkergrijze binnenwanden en af en toe de bodem in
blanke houtkleur, nog veel later waren zowel de binnenkant als de buitenkant donkergrijs
van deze houten zandwagens.
Zandwagens 10 ton
|
bedrijf |
nummer |
|
HSM |
GZK
|
80011-80083 en 80088-80132
|
|
SS |
GZK |
80201-80775 |
|
HSM |
GZK |
80821-80840 (met remhuis) |
Deze korte zandwagens zijn gebouwd voor de HSM
in 1882 / 1883. De kopschotten waren opklapbaar zodat de wagens ook getipt konden
worden. Daarbij werd in een speciale installatie de gehele wagen aan één kant
opgetild zodat over de kopkant de wagen gelost werd. Voor normaal gebruik waren de
zijwanden twee delen neerklapbaar.
Eind jaren dertig werden de meesten afgevoerd, een deel kwam in het dienstwagenpark
terecht onder de nummers NS 172076-172100, deze wagens
gingen mee tot ver in de jaren vijftig.
In 1940 was er nog één wagen in bedrijf, de NS GZK 80124.
Een kleine zandwagen met een groot remhuis.
Deze serie werd gebouwd met een reminrichting en remhuis, NS serie GZK 80821-80840.
De remschoenen werkten maar aan een zijde van elk wiel. De wagenbak was zeer laag,
ondermeer om te voorkomen dat de zandwagens overbeladen werden en om het lossen door
over de zijwand te scheppen te vergemakkelijken. Moest er veel zand gelost worden
dan konden de zijwanden naar beneden worden geklapt.
Aan de remhuiszijde was de wand vast, de andere kopwand was wel tipbaar met een opklapbaar
kopschot.
Vanaf 1930 werden de remhuizen met bijbehorende reminrichting afgenomen.
|
 |
bouwjaar
fabrikant
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
45 |
1882 1883
Halot Dyle
3,50 m
7,00 m
4800 kg
6 m3
60 km/h
geen
stuks
|
|
HSM GZK 2402 ~ 24..
|
|
NS GZK 80088 - 80132 |
|
|
bouwjaar
fabrikant
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
20 |
1883
Dyle
3,50 m
7,42 m
6400 kg
5,8 m3
60 km/h
schroefrem
stuks
|
|
HSM GZK 2451-2470
|
|
NS GZK 80821 - 80840 |
|
|
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
580
|
4,00 m
8,82 m
6700 kg
7 m3
60 km/h
valrem
stuks
|
De SS schafte tussen 1883 en 1893 bijna 600 open goederenwagens aan voor aanvoer van
zand bij de bouw van nieuwe spoorlijnen en onderhoud aan de bestaande lijnen. Ook
werd zand als ballast tussen de sporen gebruikt (grind begon pas later op te komen)
waarbij de sporen tot bovenkantspoorstaaf of tot bovenkant biels met zand werden toegedekt.
De bouw van deze wagens werd uitbesteed aan verschillende fabrikanten.
Ze konden over de kop gelost worden, de zijschotten waren in drie delen neerklapbaar.
Oorspronkelijk waren de wagens voorzien van een valrem (handrem) om wegrollen op emplacementen
te voorkomen.
Omstreeks 1921 waren al een aantal wagens waren afgevoerd vanwege ongevallen, zodat
576 wagens de NS nummering kregen.
Deze valrem werd vanaf 1930 verwijderd en tegelijkertijd kregen de wagens een
doorgaande luchtleiding.
Tussen 1933 en 1940 werden zeventien wagens overgeheveld naar het dienstwagenpark.
In 1939/1940 werden nog eens negentien wagens omgebouwd tot platte wagens voor defensiedoeleinden.
De laatste wagens in normale dienst gingen rond jaren zestig aan de kant. Een enkeling
heeft nog tot eind jaren zeventig als terreinwagen gestaan in Rotterdam. |
SS 30000 – 30099
SS 30100 – 30151
SS 30152 - 30379
SS 30380 – 30454
SS 30455 - 30529
SS 30530 - 30579
|
1883
1886/1887
1885/1892
1893
1893
1893
|
v.d. Zypen & Charlier
cwp Tilburg
Dyle & Bacalan
v.d. Zypen & Charlier
Dyle & Bacalan
Werkspoor |
SS GZZ 30000 - 30579 |
|
NS GZZ 80201 - 80775 |
|
|
|
Al ruim 70 jaar oud, deze voormalige SS zandwagen.
Heeft nu het nummer NS 80375 GZZ op het emplacement van Utrecht.
Zo te zien heeft deze wagen al die tijd op SS type 200 aspotten rondgereden. |
foto J.A. Bonthuis Utrecht, 25 maart 1958 |
|
|
Onderhoud van het spoor met meerdere GZZ zandwagens.
De zijkleppen zijn neergelaten voor het lossen van het zand.
|
fotograaf onbekend-NVBS jaren '30 |
Zandwagens 15 ton
|
bedrijf |
nummer |
|
HSM |
GZG |
81006-81081 |
|
HSM |
GZG |
81101-81305 |
|
NCS |
GZL |
81311-81350
|
|
HSM |
GZG |
81601-81678 (met remhuis) |
Een groot aantal zandwagens, de serie GZG 12471-12500 en 13501-13560 kwam bij de HSM
omstreeks 1887 in dienst. De kopschotten waren bovenin scharnierend, de zijkant kon
in twee delen naar beneden geklapt worden.
In 1930 werden zij voorzien van een luchtleiding en vanaf 1932 kregen de meeste wagens
geperste asbalansen met NS W1 draagpotten.
Sinds 1933 versterkte een deel van hen het dienstwagenpark, terwijl andere wagens
al afgevoerd werden. Desondanks bleven er nog heel wat tot in de jaren vijftig in
dienst.
Deze 218 wagens, die gedurende een of zes gebouwd werden waren nagenoeg gelijk aan bovenstaande
wagens en hadden een meter hoge kopschotten. Normaal zijn de kopschotten bij de HSM
zo'n 54 cm hoog. De hoge kopschotten werden verlaagd tussen 1915 en 1923.
In 1930 kregen ze allemaal een luchtleiding.
Vanaf 1932 werden er al enkelen afgekeurd en voor sloop bestemd.
In 1933 worden de NS 81233 en 81273 afgekeurd, maar mogen nog wel benut worden voor
het vuilvervoer Leeuwarden-Vries-Zuid Laren.
Tussen 1940 en 1941 kregen de NS 81214, 81229, 81244 en 81270 bordjes met 'Bauleiting
Luftwaffe Leeuwarden'.
Maar in de jaren vijftig was het over met deze wagens.
Gelijk aan bovenstaande serie, maar met remhuis kwamen deze wagens over een lange
periode van zestien jaar bij de HSM. Het remhuis was in de zandbak aangebracht.
De hoge kopschotten werden vanaf 1915 vervangen door 'normale' kopschotten.
Vanaf 1930 begon men de remhuizen af te nemen.
In 1934 kregen zij verzwaard trekwerk en geperste asbalansen met W1 draagpotten.
Afgevoerd in de jaren vijftig. |
|
bouwjaar
fabrikant
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
76 |
1887
wpc Haarlem
4,00 m
8,42 m
5600 kg
9,2 m3
60 km/h
geen
stuks
|
|
HSM GZG 12471 ~ 13839 |
|
NS GZG 81006 - 81081 |
|
|
bouwjaar
fabrikant
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
205 |
1889 vd Zypen
1889 Weyer
1896-1897 Werkspoor
4,00m
8,42 m
5900 kg
9,8 m3
60 km/h
geen
stuks
|
|
HSM GZG 13571 ~ 13878 |
|
NS GZG 81101 - 81305
|
|
|
bouwjaar
fabrikant
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
79 |
1887-1893 wpc Haarlem
1896-1902 Werkspoor
4,00m
8,42 m
7500 kg
8,9 m3
60 km/h
schroefrem
stuks |
|
HSM GZG 13561 ~ 13787 |
|
NS GZG 81601 - 81678
|
|
|
|
bouwjaar
fabrikant
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
30 |
1909
vd Zypen
6,00 m
11,42 m
9000 kg
11 m3
80 km/h
geen
stuks
|
|
NCS GZG 70811-70840 |
|
NS GZL 81311-81340 |
|
|
|
bouwjaar
fabrikant
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
10 |
1909
vd Zypen
6,00 m
11,42 m
9700 kg
11 m3
80 km/h
schroefrem
stuks
|
|
NCS GZG 70801-70810 |
|
NS GZL 81341-81350 |
In de zomer van 1909 liet de NCS in Duitsland tien zandwagens bouwen met remhuis en
veertig zandwagens zonder rem.
De beide wagenseries zijn even lang, het remhuis stond op een soort bordesje in de
bak boven het zand. Het waren vrij lange open wagens met een radstand van 6,00 m en
een draagvermogen van 15 ton. De kopschotten waren tipbaar, de zijwanden konden aan
elke kant in vijf delen geopend worden.
De kleur van het NCS-goederenmaterieel was grijsblauw.
Op 21 mei 1917 spraken de spoorwegen in Nederland al af dat ze elkaars goederenmateriaal gemeenschappelijk
konden gebruiken, de nummering van het materieel hadden ze al eerder aangepast.
Per 1 mei 1919 werd de NCS door de SS overgenomen, maar de goederenwagens behielden
vooralsnog hun oude NCS nummer.
In de winter van 1921 wordt al het rollend materieel omgenummerd en in de daarop volgende
jaren overgeschilderd in de afgesproken NS-kleuren.
De nieuwe kleur van het NS-goederenmateriaal werd grijszwart, een kleur die de Staatsspoorwegen
al hadden.
Tussen 1925 en 1930 werden bij de tien stuks beremde exemplaren het remhuis met het
gehele remwerk afgenomen.
In 1940 is een wagen (de NS 81337) toegewezen aan de 'Bauleitung Luftwaffe Leeuwarden'.
Omstreeks begin jaren vijftig ging deze serie buiten dienst. In 1958 was alleen de
GZL 81315 nog over.
|
|
|
|
HSM zandwagen GZG 13836 tijdens de oplevering bij Werkspoor. |
foto Geheugen van Nederland, Amsterdam 1897 |
|
|
De zanderij in Maarn in de dertiger jaren.
Het laden is hier nog puur handwerk, de voorman rookt een pijpje en kijkt of het wel
goed gaat.
Goed in beeld staat hier zandwagen NS GZG 81612 welke wordt volgeschept.
De wagen is inmiddels voorzien van NS W1 aspotten, maar heeft geen hoog kopschot meer.
|
foto NS |
Maarn, begin jaren '30 |
|
|
Tijdens het herstel van het spoor van de lijn naar Scheveningen wordt ter hoogte van
de Waalsdorperweg overtollig zand in de wagens geschept.
Vele oud-HSM zandwagens worden hiervoor ingezet. |
foto NVBS-Friezer |
Wassenaar 1948 |
|
|
|
Voormalige onberemde NCS zandwagen GZL 81315. |
foto J.A. Bonthuis - NVBS |
Utrecht, 23 juni 1958 |
|
|
Het laden van zandwagens.
Vooraan staat de oud-SS wagen GZZ 80273 en daarachter de lange oud-NCS wagen GZL 81339
en daarachter een oud-HSM zandwagen.
De spaakwielen bij de GZZ zijn in de loop der tijd vervangen voor schijfwielen. |
foto NS |
Maarn, 1935 |
Zandwagens 20 ton
|
bedrijf |
nummer |
|
HSM |
GZM |
82001-82188 |
|
HSM |
GZM |
82341-82365 |
|
HSM |
GZM |
83051-83075 (met remhuis)
|
|
SS |
GZM |
82191-82340 |
|
SS |
GZM |
83001-83050 (met remhuis) |
Een grote serie zandwagens bestelde de HSM tussen 1902 en 1906. Ze hadden nog open
asbalansen, maar vanaf 1927 kregen ze geperste asbalansen met NS W1 draagpotten.
De kopschotten waren aan de bovenzijde scharnierend en de zijkanten konden in twee
delen neergeklapt worden.
Iets moderner was deze kleine serie uit 1919.
Ook hier verder een standaard HSM-ontwerp, tipbare hoogscharnierende kopschotten en
een in twee delen neerklapbare zijkant.
In 1930 kregen zij NS W1 draagpotten en een Künze-Knorr goederentreinrem.
Doordat de HSM en de SS nauw met elkaar gingen samenwerken bleef het bij deze kleine
bestelling.
Begin jaren zestig verdween de laatste wagen van de rails.
Gelijk aan bovenstaande serie kwamen er ook vijfentwitig stuks beremde wagens bij.
In het remhuis zat een schroefreminstallatie.
In 1936 begon men de remhuizen te verwijderen en gelijktijdig kregen zij ook een Künze-Knorr
goederentreinrem.
Omstreeks 1960 verdween de laatste wagen van de rails. |
|
bouwjaar
fabrikant
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
188 |
1902/1906
Werkspoor
4,00 m
8,82m
7700 kg
13,1 m3
60 km/h
geen
stuks
|
|
HSM GZM 15001 - 15188 |
|
NS GZM 82001 - 82188 |
|
|
bouwjaar
fabrikant
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
25 |
1919
vd Zypen
4,50 m
8,82m
8400 kg
13,1 m3
80 km/h
geen
stuks
|
|
HSM GZM 15189 - 15213 |
|
NS GZM 82341 - 82365 |
|
|
bouwjaar
fabrikant
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
25 |
1919
vd Zypen
4,50 m
8,82m
7100 kg
11,7 m3
60 km/h
schroefrem
stuks
|
|
HSM GZM 15214 -15239 |
|
NS GZM 83051 - 83075 |
|
|
bouwjaar
fabrikant
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
150 |
1911-1912
Werkspoor
4,00 m
8,82 m
8200 kg
80 km/h
12,8 m3
geen
stuks
|
De Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen schafte tussen 1911 en 1913 200
zandwagens aan ter vervanging en uitbreiding van hun oudere GZZ-zandwagens uit 1883.
Het grootste deel kwam van hun leverancier Werkspoor en een klein deel werd uitbesteed
aan Van der Zypen & Charlier in Köln. De wagens zonder remhuis hadden klapbare
kopschotten aan beide (kopse) kanten, de wagens met remhuis hadden dat maar aan een
kant.
Honderdvijftig stuks waren voorzien van een doorgaande luchtleiding en vijftig exemplaren
kregen een zelfwerkende Westinghouse-luchtdrukrem met een met de hand te bedienen
schroefrem. Deze schroefrem was ondergebracht in een remhuisje.
Na de fusie kwamen deze wagens in de nummerserie
GZM 82191 - 82340 en GZM 83001 - 83050 terecht.
Dat de serie 83001- 83050 een Westinghouse remsysteem had werd pas vanaf 1932 in de
telegrafische benaming zichtbaar, GZM werd GZMW. De remhuisjes werden vanaf 1936 afgenomen, waarna een bordesje met
schroefrem overbleef.
In 1933 kregen de GZM 82191 - 82340 een Künze-Knorr goederentreinrem en droegen sindsdien
de afkorting GZMK.
De laatste zandwagen met rembordes verdween in 1965 uit het materieelpark. Omdat de
wagens rond 1965 vrijwel allemaal waren afgevoerd kwamen ze niet meer voor een UIC-nummer
in aanmerking. Enkel de GZMK 82264, 82280 en de 82320 waren nog te zien tot 1966 en
een paar anderen waren verbouwd tot open wagens voor verschillende diensten.
|
|
SS GZM 31301 - 31450 |
|
NS GZM 82191 - 82340 |
|
|
bouwjaar
fabrikant
radstand:
lengte:
gewicht:
inhoud:
max. snelheid:
remsysteem:
50 |
1912 Werkspoor
1913 vd Zypen
4,00m
8,82 m
8900 kg
11,6 m3
80 km/h
schroefrem
West.Goed.rem
stuks
|
|
SS GZM 31001 - 31050 |
|
NS GZMW 83001 - 83050 |
|
|
|
HSM zandwagen GZM 82185 |
foto NS, Rotterdam 1951 |
|
|
Voormalige SS zandwagen NS GZMW 83043 met op de achtergrond een rangerende 8700.
De wagen heeft nog steeds SS glijlagers, maar het remhuis is veranderd in een bordesje
met schroefspindel. |
foto J.A. Bonthuis,Utrecht 12 maart 1948 |
Naoorlogse houten zandwagens
|
NS nummer |
UIC-1 : 1969 |
UIC-2 : 1985 |
aantal |
|
Gz 172 301 - 172 361 |
|
942 3 069 - 3 142 |
942 3 069 - 3 142 |
61 |
|
Gz 172 381 - 172 390 |
|
942 3 143 - 3 152 |
942 3 143 - 3 152 |
10 |
|
Gz 172 391 - 172 500 |
|
942 3 153 - 3 260 |
942 3 153 - 3 260 |
110 |
Gz 172 501 - 172 700 |
GZMK 380000 - 380149
|
943 7 000 - 7 163 |
942 7 000 - 7 163 |
160 |
In 1955 had Weg en Werken behoefte aan vele nieuwe zandwagens. Men gebruikte hiervoor
de onderstellen van de HSM CHD gesloten goederenwagens uit 1912 / 1916 en monteerde daarbij de gereviseerde veerpakketten
en assen met rollagers van stalen Werkspoor kolenwagens. Het was de bedoeling deze wagens in commerciële
nummerseries onder te brengen, namelijk 83101 - 83190 (beremd) en 83191 - 83300 (onberemd).
Ze kregen echter de nummers 172 301-172 390 en 172 391-172 500 van het dienstwagenpark.
Elke wagen had aan beide zijkanten drie zijkleppen van 70 cm hoogte. Bij het naar
beneden klappen werden de zijkleppen opgevangen door bladveren, een constructie die
ook al bij de SS en de HSM was toegepast. De vertikale tussenstijlen waren ook uitneembaar,
maar de kopschotten waren vast gemonteerd.
Tussen 1955 en 1957 werden er bijna 200 wagens gebouwd, sommigen onberemd, sommigen
beremd en sommigen beremd met een bordes, waar in het verleden een remhuisje had gezeten.
In 1961 volgde nogmaals een bestelling van 200 zandwagens. Hiervoor werden de onderstellen
gebruikt van de voormalige Staatsspoor CHEK gesloten goederenwagens, de 16000-serie
uit 1916. Deze hadden een radstand van 5000 mm en een lengte van 10570 mm. Men wilde
de zandbak even groot houden, daarom monteerde men op dit lange onderstel aan elke
kant maar een bordes.
Uiteindelijk werden er maar 160 gebouwd, waarvan tien stuks gelijk al naar andere
depots werden overgeheveld. Bij indienststelling kregen zij de nummers GZMK 380000
- 380149.
Vanaf 1985 werden ook deze naoorlogse houten zandwagens afgevoerd, tegenwoordig worden er alleen
maar stalen zandwagens gebruikt.
|
Uitvoeringsvormen: |
|
|
|
|
HSM
bouwjaar:
radstand:
lengte:
laadvermogen:
61
|
onderstel
1955-1957
4000 mm
8420 mm
18 ton
stuks
|
|
Oud HSM onderstel met nieuwe bakopbouw en reminstallatie. |
|
|
|
|
HSM
bouwjaar:
radstand:
lengte:
laadvermogen:
10 |
onderstel
1957
4000 mm
870 mm
18 ton
stuks
|
|
HSM ombouw van een voormalige versie met bordes en (handrem)installatie. |
|
|
|
|
HSM
bouwjaar:
radstand:
lengte:
laadvermogen:
110 |
onderstel
1956-1957
4000 mm
8420 mm
19 ton
stuks
|
De allereerste ombouwwagen in 1955 had nummer 83191, maar werd al spoedig 172 391.
Deze serie had geen remvoorzieingen. |
|
|
SS
bouwjaar:
radstand:
lengte:
laadvermogen:
160 |
onderstel
1961-1963
5000 mm
10570 mm
21 ton
stuks
|
|
Ombouw op een lang SS gesloten goederenwagen onderstel. |
|
Vanwege de beschikbaarheid van
onderstellen ontstonden er vier
verschillende uitvoeringsvormen:
- normale bak met remsysteem
- normale bak met remsysteem en (rem)bordes
- normale bak zonder remsysteem
- normale bak op lang onderstel
|
|
|
Afbeelding van enkele nieuwe zandwagens van de Nederlandse Spoorwegen
(serie NS 172301-172361, 172381-172500) op het terrein van de wagenwerkplaats.
De zijschotten zijn opengeklapt waardoor makkelijker het zand te lossen is.
Op de achtergrond staan voor afvoer bestemde CHD goederenwagens van het bouwjaar
1916,
waarvan vele onderstellen opnieuw benut zullen gaan worden. |
foto NS (W.P.F.M. Schaik)
Amersfoort 10 augustus 1956 |
|
|
Een hele rij zandwagens staan gevuld en wel klaar om vervoerd te worden.
Al deze zandwagens met zo'n lang onderstel hebben aan elke kant een bordesje.
De glijlagers zijn inmiddels vervangen door rollagers. |
foto © Gerard van de Weerd
Maarn, 26 maart 1978 |
|
|
De Maarnse zandbak met het bordesje in detail.
Het is een heel klein bordesje, waar maar net één persoon kan staan.
Aan elke kant van de wagen bevindt zich zo'n mini-bordesje.
|
foto © Gerard van de Weerd
Maarn, 26 maart 1978 |
|
|
|
De Maarnse zandbak op een HSM onderstel.
|
foto © Gerard van de Weerd
Arnhem-Goederen, 3 juli 1980 |
|
|
|
Niet alle zandwagens kregen een reminrichting, uit kostenoogpunt hier een onberemde
wagen. |
foto © Gerard van de Weerd
Dieren, 31 juli 1980 |
Bewaard
Van de originele houten zandwagens is niets bewaard gebleven, ofschoon sommigen heel
lang als terreinwagen her en der aanwezig geweest zijn.
Diverse museumbedrijven beschikken wel over enkele naoorlogse ombouw zandwagens.
Stoomtrein Goes-Borsele
(SGB)
|
De zandwagen met het SGB-nummer 224 is een naoorlogse zandwagen die in de jaren zestig
gebouwd werd ophet SSgoederenwagenonderstel CHEK 16347. Deze lange
wagen heeft aan weerszijden kleine bordesjes.
Voor het vervoer van zand, ballast, bielzen en dergelijke is de wagen zeer geschikt.
|
Open goederenwagen SGB 225 is omstreeks 1955 gebouwd op het onderstel van de HSM CHD
33014.
Deze wagen is iets korter dan de SGB 224.
|
Museumstoomtram Hoorn-Medemblik
(SHM)
|
Bakwagen NS 172443 is ook een naoorlogse zandwagen op een HSM onderstel van wagen
CHD 10620 uit 1907.
In 2004 werd begonnen werd met de restauratie, in 2006 was de wagen gereed.
Deze wagen wordt regelmatig ingezet als fietsenwagen in de reguliere Boottrams.
Ook bakwagen NS 172473 is een naoorlogse zandwagen op een HSM onderstel.
In 2005 werd de wagen weer fraai opgeknapt en is nu regelmatig te zien als fietsenwagen
in de reguliere Boottrams.
De bakwagen NS 172384 is ook omstreeks 1957 ontstaan op een HSM CHD onderstel met remhuis.
In 2003 is de wagen door het Nederlands Spoorwegmuseum (NSM) in langdurige bruikleen
afgestaan aan de Museumstoomtram.
Dit is de enige bewaarde wagen met een (HSM) handrembordes.
|
Museum Buurtspoorweg
(MBS)
|
De MBS 82 is een naoorlogse zandwagen. De NS 172 381 /NS 40 84 942 3 143-9 heeft aan
een kant een klein bordesje.
Bij de MBS wordt deze wagen veel gebruikt voor het vervoer en opslag van zand en grote
materialen.
|
Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij
(ZLSM)
|
Deze wagen is een naoorlogse zandwagen. De grindwagen NS 00 84 942 3 119-9 is in 1959
door de NS-werkplaats Amersfoort vervaardigd uit het chassis van een oude groentewagen
uit de jaren 20.
De grindwagen wordt door alle werkgroepen gebruikt bij werkzaamheden langs de baan
en voor het vervoer van materiaal.
|
Veluwsche Stoomtrein Maatschappij
(VSM)
|
Deze wagen is een naoorlogse zandwagen, gebouwd beginjaren zestig op het onderstel
van de gesloten goederenwagen SS 59701 /NS CHE 16137 (Werkspoor 1912). Van dit type
zijn slechts twee goederen/zandwagens bewaard, waarvan dit de oudste is.
Na haar tijd bij de Nederlandsche Spoorwegen kwam deze wagen bij de VSM. Daar kreeg
de wagen het nummer E202. In haar periode bij NS is deze wagen voorzien geweest van
een HIAB-Kraan. Daarom is deze wagen jaren lang gebruikt om opstookhout te halen voor
de stoomlocomotieven. Dat gebeurde bij de houthandel in Dieren.
|
Modeluitvoering
Een 'echt' Nederlands model is niet geleverd door de grote modelspoorfabrikanten,
er worden wel vele zandwagens aangeboden.
De bekendste zijn wel Roco's 'Maarnse' zandbakken, maar het blijven toch omgespoten
Duitse modellen met deurtjes in het midden.
Onderstaande kleinserie fabrikanten hebben wel goede Nederlandse zandwagens uitgebracht.