In 1935 kwamen er een nieuwe serie rijtuigen op de rails. Deze vielen op door hun afgeronde hoeken en het ontbreken van klinknagels. Het waren volledig gelaste stalen rijtuigen. Met de bouw van deze serie rijtuigen wilde men de luchtweerstand verminderen door het toepassen van stroomlijnvormen. Stroomlijnen was in de jaren dertig een hoogst actueel onderwerp. Denk maar aan Duitsland met hun 'Schienenzeppelin' en de introductie in ons land van het gestroomlijnde 'Dieseldrie' materieel 1934. De levering van deze rijtuigen bestond uit drie kleine deelseries, namelijk ABC-rijtuigen, AB-rijtuigen en C-rijtuigen. In het buitenland kwamen deze klassecombinatievormen ook veel voor. In de C-rijtuigen zat men op donkergroen kunstleer, de A- en de B-coupés waren voorzien van kussens met roodbruine en donkergroene bekleding. De rijtuigen voldeden aan vele Europese spoorwegnormen, waardoor ze inzetbaar waren in Duitsland, Frankrijk, België, Zwitserland, Italië, Joegoslavië, Roemenië, enz. Door de vouwbalgen kon men binnendoor van het ene rijtuig naar het andere lopen. Door de groei van het reizigersverkeer en vanwege Europese afspraken om reizigers niet langer meer in houten rijtuigen te vervoeren verdween de internationale inzet van de houten doorgangsrijtuigen rijtuigen van de voormalige HSM en SS. Samen met de ovale ramen rijtuigen hebben deze rijtuigen vele buitenlandse kilometers afgelegd. typenummer fabrikant in dienst buiten dienst   ABCd10 7301 - 7308 Werkspoor 1935/1936 1945 - 1970   ABd9u 7401 - 7410 Werkspoor 1939 1947 - 1973   Cd10 7211 - 7222 Werkspoor 1937 1945 - 1968   serie ABCd 7301 - 7308 serie ABd 7401 - 7410 serie Cd 7211 - 7222

Rijtuigindeling

Constructie

Voor de Nederlandse Spoorwegen waren dit de eerste niet geklonken stalen rijtuigen. De rijtuigbak en het stalen onderstel zijn als een geheel uitgevoerd en aan elkaar vastgelast. De paneelplaten en de dakplaten waren onderling verbonden door doorlopende lassen.
Op deze wijze vormde de constructie een geheel met het onderstel zodat een stijf en zelfdragende geheel verkregen was. De gelaste stalen rijtuigen waren een stuk lichter dan hun geklonken voorgangers.

De onder- en bovenvloer was van grenenhout met daartussen een isolatielaag, daarop was linoleum aangebracht.
De rijtuigen hadden een indirecte verwarming, in een onder het rijtuig aangebrachte ruimte werd de lucht door stoom of door elektriciteit verwarmd en onder de banken het rijtuig ingeblazen. De elektrische verwarming was geschikt voor 1500V of 3000V gelijkspanning of 1000V wisselspanning.

Binnenkant

De kussens in de eerste klasse bestaan uit een onderzitting met springveren, waarop omkeerbare kussens zijn aangebracht. De vulling bestond in hoofdzaak uit paardehaar. De bekleding van de kussens was roodbruin trijp met vertikale zwarte streepjes. De onderkant van het omkeerbare kussen is bekleed met roodbruin leerdoek.
De tweede klas zittingen zijn niet omkeerbaar. Ook hier bestond de vulling voor een groot deel uit paardenhaar. Als bekleding was er uit bronsgroene trijp met vertikale zwarte streepjes toegepast.
De zijwanden van de eerste en tweede klasse rijtuigen waren eveneens beplakt met hetzelfde trijp, waarmee de zit- en rugkussens waren overgetrokken. De binnendeuren waren uitgevoerd in blankgelakt berkentriplex.

Bij de derde klasse in deze rijtuigen zat men niet meer op hout. De zittingen bestonden uit een frame, bekleed met linnen en opgevuld met paardenhaar. In 1935 was de bekleding uitgevoerd met bruin bewerkt leerdoek, dit leerdoek was ook geplakt op de wand tussen de rugleuning en het hoofdkussen. Bij latere revisies werd geen bruin meer gebruikt.

Boven de zittingen van alle klassen waren fotolijsten en spiegels aangebracht. De plafonds van de rijtuigen waren matwit geschilderd, al het lijstwerk was blank gelakt teakhout.
bron: Handboek voor Spoorwegtechniek deel III.

Kleurstelling

Bij aflevering waren de rijtuigen donkergroen met een licht dak en donkergrijze schorten. Vanwege de oorlog werden de daken omstreeks 1939 in een donkerder tint uitgevoerd om niet zo snel vanuit de lucht ontdekt te worden.

Door oorlogsgeweld gingen diverse rijtuigen verloren.
Halverwege de jaren vijftig verdween de groene buitenhuid en werden alle rijtuigen berlijnsblauw geschilderd met gele biezen en een donkergrijs dak. Ze bleven nog steeds getooid met eerste, tweede en derde klasse klasseborden.
Met ingang van 1956 vanwege verandering van de klasse-indeling was alleen nog maar sprake van A-, AB- en B-rijtuigen.

Klasseborden tot 1947		Klasseborden van 1947 tot juni 1956		Klasseborden van 1956 tot 1973
De geel gekleurde streep boven de eerste klas compartimenten werd aangebracht vanaf 1957.

Verbouwing en aanpassingen

    AB 7401

Weergave        periode     II b 1934 - 1939					personenrijtuig 1e en 2e klasse AB 7401-7310
		Als laatsten van de vooroorlogse 'bolkop'-uitvoering werden de ABd9u  serie NS 7401 - 7310 in 1939 afgeleverd. Klik op een van de pijltjesknoppen voor de rijtuigveranderingen.

    C 7211

Bij aanvang waren er twaalf rijtuigen in de serie C 7211-7222. Maar ook bij deze derdeklasrijtuigen vonden in de loop der tijd de nodige aanpassingen plaats. Vlak voor de oorlog werden de grijswitte daken donkerder geschilderd vanwege de oorlogsdreiging. Na afloop van de oorlog keerden de rijtuigen Cd10u 7211, 7219 en 7220 niet meer terug. In 1952 werden de rijtuigen hernummerd om weer een gesloten nummerserie van 9 rijtuigen te krijgen onder de nummers Cd 7111-7119.
Vanaf 1956 werden de rijtuigen Berlijnsblauw geschilderd. Inmiddels had ook al een klasseverandering plaatsgevonden, waarbij de derde klasse (uiterlijk) werd opgewaardeerd naar de tweede klasse. Ook werden de oude laaggeplaatste klasseborden hoger opgehangen.
Sinds 1959 werden de rijtuigen niet meer gebruikt voor buitenlandse diensten. De RIC-tekens bij de kopdeur werden weggeschilderd en de negen rijtuigen kregen binnenlandse nummers in de reeks B 6111 tot 6119. De sluitseinijzers liet men zitten. In 1968 werden de laatste exemplaren afgevoerd.

    ABC 7301

Rijtuig ABC 7301 werd in 1940 als salonrijtuig gevorderd voor de Duitse rijkscommissaris in Den Haag. Na de oorlog kreeg het rijtuig in 1952 een functie als meetrijtuig en werd tenslotte in 1982 door de VSM overgenomen.
De andere zeven ABC rijtuigen werden in 1959 verbouwd tot BD-rijtuig. De eerste coupé werd ingericht tot conducteursafdeling, terwijl de drie andere coupé's tot bagageruimte werden verbouwd. De zes vroegere derdeklascoupé's bleven gehandhaafd. Op deze wijze konden ze nog meegaan tot 1970. Daarna was de inzet voor de gehele serie voorbij. Een exemplaar bestaat nog steeds, namelijk de ABC 7301. Al vele jaren doet het dienst als personeelsverblijf bij de VSM in Apeldoorn. Hopenlijk slagen ze erin om een fonds te werven voor de benodigde financiën opdat dit rijtuig weer in oude luister kan worden teruggebracht. Restauratie is beslist de moeite waard, want zoals het nu erbij staat is het maar een treurige aanblik.

Weergave        periode     II b 1934 - 1939				personenrijtuig 1e, 2e en 3e klasse ABC 7301-7308
	Dit is de afleveruitvoering van het 'bolkop' rijtuig ABCd10u  serie NS 7301 - 7308 uit 1935. Klik op een van de pijltjesknoppen voor de rijtuigveranderingen.

Vernummeringen

Inzetbaarheid

De bolkoprijtuigen reden voor de Tweede Wereldoorlog vooral op de grote doorgaande trajecten naar het buitenland, samen met andere buitenlandse rijtuigen.
Na de oorlog werden ze ook ingezet van het westen (Den Haag/Amsterdam/Rotterdam) naar het oosten (Enschede), het noorden (Groningen) en het zuiden (Maastricht), vaak samen met turkooize rijtuigen. Maar de hoofdinzet tot einde jaren vijftig was toch wel het lange afstandverkeer naar het buitenland.
In de jaren zestig werden ze vooral gebruikt als versterkingsrijtuig en voor speciale treinen.


Meer treinsamenstellingen met de rijtuigen voor de internationale diensten vindt u hier.

Rijtuiglinks

Andere gegevens over het grootbedrijf in tabelvorm zijn ook te vinden op de site van Niels Karsdorp.

Modelbouw

Voor de modelbouw zijn we snel klaar. In 1989 leverde de firma Philotrain ombouwsets, gebaseerd op de plan D-rijtuigen van Roco. Drie setjes werden uitgeleverd voor ombouwen tot C 7200, ABC 7300 en AB 7400. Het Roco-rijtuig was hiervoor nodig en werd aangevuld met nieuwe geëtste zijwanden volgens de juiste raamindeling. Ook voor het dak waren voorzieningen getroffen om dit in de originele staat te brengen. De kant en klare modellen werden geleverd in meerdere kleurvarianten, groen met wit of grijs dak, maar ook Berlijnsblauw behoorde tot de mogelijkheden. Voor de zelfbouwers waren bouwkits leverbaar.

Halverwege de jaren tachtig kwam Roco met een aangepast plan D model in de groene kleur, welke een nummer meekreeg volgens de AB 7400 serie. In het blauw zijn ze ook verschenen als A 6002.

Afbeeldingen hiervan zijn te vinden op de site van Historisch NS Materieel in Model.

Nog meer:

De fraai opgeknapte VSM AB 7401.
Zwolle, 6 september 1980.	(foto Gerard van de Weerd)

---

De VSM AB 7401 op weg achter een dubbeltractie tijdens Terug naar Toen.
Beekbergen, september 1978.	(foto Gerard van de Weerd)

---

Een fabrieksplaatje van de nieuwe stalen rijtuigen. Hier zien we de ABC 7301.
Utrecht, 1935	(foto collectie Gerard van de Weerd)

---

Vol trots laat Werkspoor ons weten dat deze nieuwe rijtuigen niet meer van glijlagers, maar van rollagers zijn voorzien. Let ook eens op de opstaptreden en de hekjes voor de overloopbrug. Helemaal bovenaan zien we de standaard hoog geplaatste hoekseinijzers en daaronder de Franse lantaarnijzers. Bij de opstaptreden bevinden zich nog een derde variant van lantaarnijzers, allemaal nodig voor het RIC-verkeer.
Utrecht, 1935	(foto collectie Gerard van de Weerd)