In 1965 heeft de NS bij de Nederlandse wagonindustrie Werkspoor opdrachten geplaatst voor het leveren van 24 tweede klas rijtuigen voor de buurlanddienst. Deze rijtuigen zijn bekend geworden onder de naam 'Plan W'.
In 1968 hield Werkspoor hier nog een vervolgorder aan over.

Plan W was primair bedoeld als versterking voor plan E. Zij werden afgeleverd in de blauwe kleur met zandgele biezen die in de jaren vijftig-zestig gebruikelijk was voor getrokken rijtuigen.
Plan W2 kreeg bij aflevering gelijk al het UIC nummerschema. (Intern werd er officieus nog wel gesproken over de serie B 4201- B 4226). Plan W2 was ook Berlijnsblauw met zandgele biezen, maar was af-fabriek al voorzien van lichtblauwe reclamebanen. Dit laatste paste wel bij de binnenlandse dienst, maar hoorde niet thuis bij het buurlandverkeer!

Plan W1	serie B 4101 - 4124
Plan W2	serie B 5084 21-37 501 - 532

De rijtuigen tonen enige overeenkomst met de 'Silberlingen' van de Deutsche Bundesbahn. Ze waren niet voorzien van een aluminium huid zoals hun Duitse voorbeelden. Uit de praktijk bleek dat aluminium gevoeliger was voor vuil dan een geschilderde gladde wand.
Plan W1 was uitgerust met een handrem, extra rangeergrepen en beschikte over een asdynamo om stroom te kunnen leveren voor de verlichting. De verwarming was omschakelbaar tussen 1000 V, 1500 V en 3000 volt. Dit heeft ondermeer te maken met de voor internationaal verkeer vereiste handrem op de rijtuigen en de voeding van de elektrische verwarming.
Bij plan W2 was de handrem op één van de balkons vervallen, zij hadden geen rangeergrepen op de zijwand en de elektrische verwarming was alleen geschikt voor aansluiten op de in Nederland gebruikte spanning van 1500 volt.
Alle rijtuiginformatie bij plan W1 was op de stelbalk weergegeven, bij plan W2 op de kopkanten. Al met al waren de plan W-rijtuigen wel een stuk moderner in uitvoering dan hun NS-voorgangers, de plan D en de plan E rijtuigen.

Aanpassingen Plan W1

Parallel aan de aflevering van de plan W2 rijtuigen kregen de W1 rijtuigen ook hun UIC nummering, namelijk 50 84 21-30 401 tot 428. In 1970 werden bij een ongeval in Düsseldorf de B 4119 en B 4110 beschadigd. De B4110 kon worden opgeknapt, de B4119 restte slechts de sloop. In de beginjaren werden zij ingezet in zowel buurlandtreinen als binnenlandse treinen.

Omstreeks 1970 onstonden er gaandeweg problemen bij de Beneluxdienst van Amsterdam naar Antwerpen en Brussel. De capaciteit van de blauwe mat '56 Benelux hondekoppen was ontoereikend om de toename van de reizigersstroom aan te kunnen. In juni 1973 werden in eerste instantie twintig rijtuigen plan W1 aangepast voor de Benelux-trekduwdienst. Zij kregen extra kabels voor de stuurstroom en de boordomroep. De buitenzijde werd donkerblauw met een brede gele band. De nummering werd gewijzigd tot 50 84 21-30 451 tot 477.
Vanaf 1974 ging de trekduw Benelux officieel rijden. Zij bestonden naast de rijtuigen plan W1 uit een lokomotief serie 25.5 van de NMBS, rijtuigen type I4 van de NMBS (AB- en A-rijtuig) en rijtuigen plan D van de NS (WRDs-rijtuig).

Sinds 1981 werden bij grote revisies de driedelige raamlijsten vervangen werden door tweedelige.
Inmiddels waren alle plan W1 rijtuigen aangepast voor de Beneluxdienst.

Na de instroom van het nieuwe ICR materieel en Belgische loc’s van de serie 11.8 werden de plan W's in 1985 uit de Beneluxdienst gehaald en schoven door naar de binnenlandse dienst. Inzet was belangrijker dan het uiterlijk, vandaar dat de kleurstelling geleidelijk werd aangepast aan het IC blauw/geel. Dat gebeurde pas vanaf 1987, waarbij ook de rangeergrepen verdwenen en opnieuw een nummeraanpassing volgde tot 50 84 21-37 451 tot 477. Tussen 1991 en 1993 kregen zij ook een statische omzetter ter verbetering van het opladen van de accu's.

Vanaf 1996 werden de W1 rijtuigen buiten dienst gesteld op een uitzondering na, op 2 juni 1996 werd rijtuig 21-37 472 (voormalig B 4118) overgedragen aan het Nederlands Spoorwegmuseum.

Aanpassingen Plan W2

De plan W2 rijtuigen zijn gedurende hun levensduur ingezet als rijtuigen voor de binnenlandse dienst en hebben daarbij vooral over lange afstanden hun kilometers gereden.
In 1971 brak er brand uit in de overgang van rijtuig 21-37 504 naar een plan E rijtuig, de A 6522. Deze plan W wordt afgevoerd, maar enkele ramen hiervan konden nog gebruikt worden voor herstel van een eindcoupé van dit plan E rijtuig. De A 6522 heeft als enigste rijtuig van zijn serie met schuiframen rondgereden.
Vanaf 1982 werden de rijtuigen gereviseerd, waarbij de driedelige raamlijsten werden vervangen door tweedelige, de wandpanelen werden gewijzigd en uiterlijk kregen zij dezelfde kleurstelling als de ICR rijtuigen (het standaard Intercity-kleurenschema), dus IC blauw/geel.
Alleen rijtuig 21-37 507 kreeg als proef een andere kleurstelling. Het was wel blauw met gele deuren, maar de brede gele band ontbrak op de zijkant. Al spoedig werd ook dit rijtuig overgeschilderd en aangepast aan de IC-kleurstelling.
Tussen 1991 en 1993 kregen ook zij een statische omzetter ter verbetering van de laadproblemen.

Materieeltekort

De meeste rijtuigen van plan W1 en W2 werden buiten dienst gesteld in 1996.
In 1998 was er een nijpend tekort aan personenrijtuigen. Er werd een programma gestart om rijtuigen met een verlopen revisietermijn weer toe te voegen aan de reizigersdienst. De rijtuigen van plan W1 en W2 die het nog waard waren kregen een uitgebreide opknapbeurt in Haarlem. Op deze wijze konden 34 stuks weer aan het bestand toegevoegd worden. Ook het museumrijtuig werd door het Spoorwegmuseum aangeboden om weer ingezet te worden. Het definitieve einde van de inzet kwam in 2003.
De tweede buitendienststelling leidde tot de overdracht van de rijtuigen 21-37 472, 21-37 455 en 21-37 4567 aan het NSM.
Het rijtuig 21-37 472 is weer teruggebracht in de afleveringstoestand met oude ramen en de blauwe kleurstelling onder het nummer B 4118. De tweedelige raamlijsten zijn met pijn en moeite weer vervangen door de originele driedelige raamlijsten.
Voor de andere twee overgebleven plan W-rijtuigen heeft men op dit moment nog geen concrete plannen. Alle andere plan W-rijtuigen zijn inmiddels gesloopt.

Kleuruitvoeringen

Weergave        periode    III c 1959 - 1968			Plan W1 B 4101-4124
		De uitvoering ten tijde van aflevering in 1966. Klik op een van de pijltjesknoppen voor de rijtuigveranderingen.

Samenstellingen

Zoals reeds genoemd was er halverwege de jaren zestig een tekort aan tweedeklasse rijtuigen. Vele binnenlandse getrokken treinen met plan E-rijtuigen werden dan ook gecombineerd met plan W-rijtuigen.

basissamenstelling treinen serie 800/900: Maastricht/Heerlen - Amsterdam - Zandvoort (uit VRM IIa OMLOOP, dienstregeling van 31-5-1970 t/m 22-5-1971) - - - - - - - - - - - - - s t a n d a a r d s t a m - - - - - - - - - - - - - - - loc B11 A8b RDz B11   plan W plan E plan E plan W

Schaalmodellen

Roco kwam in 1967 al met een model in berlijnsblauw van plan W in 1:100 lengteschaal. Het Rocorijtuig is afgeleid van van de Duitse Silberling.

Fleischmann heeft ook plan W-rijtuigen in de collectie, echter met een lengteschaal van 1:110. Dit komt in een treinstam met andere rijtuigen wel erg kort over.
Zowel Roco als Fleischmann zijn in het blauw en in het geel/blauw geleverd.

Artitec levert sinds december 2008 heel fraaie varianten van plan W-rijtuigen. Ze zijn leverbaar in meerdere kleuruitvoeringen, in het blauw, in de Intercity kleurstelling en in de Beneluxuitvoering. De lengteschaal is exact 1:87 !!
Met hun collectie plan E rijtuigen zijn zeer realistische treinsamenstellingen volgens het grootbedrijf te maken.

Ook de Belgische firma LS Models levert sinds 2009 bijzonder fraaie exemplaren van deze rijtuigen, ook exact op de juiste lengteschaal van 1:87.

Nog meer:

De firma Artitec toonde op de Jaarbeurshal in Utrecht meerdere kappen van de plan W rijtuigen in diverse stadia van afwerking.
24 oktober 2008

Legenda