Seinarm, de site voor de Nederlandse modelspoorder. > Staat

houten personenrijtuigen voor de binnenlandse dienst

VIERASSIGE PERSONENRIJTUIGEN

Last edited April 7, 2006

door Gerard van de Weerd

Alleen de belangrijkste of markantste Staatsspoorrijtuigen laten we hier de revue passeren. Een erg kleine serie rijtuigen betreft de pruisisch aandoende AB751-754. Deze rijtuigen hadden een hoge handreminrichting en een lichtkap over de gehele lengte. De beide eerste klasse coupé's bevonden zich bij de Staatsspoor -zoals het hoort- in het midden van het rijtuig, de vier tweede klasse coupé's waren boven de draaistellen gesitueerd. Een grotere bestelling volgde vanaf 1905, dit betrof de serie AB 761-825 die uit 65 exemplaren bestond met als indeling drie eerste klasse compartimenten, vier tweede klasse en drie toiletgroepen. Hygiene werd bij de Staat toen ook al betracht. Deze rijtuigen waren eveneens uitgevoerd met een hooggelegen handreminrichting. De nummers AB 826-830 en AB 851-885 zijn identiek aan de voorgaande, maar zonder handreminrichting en daardoor iets minder lang. Een andere kleine serie betrof de AB 831-840. Deze rijtuigen beschikten over drie eerste klasse, vijf tweede klasse en twee toiletgroepen. Blijkbaar hebben kleine serie's bij de latere NS niet goed voldaan, want halverwege de dertiger jaren werden deze rijtuigen en de pruisisch aandoenden al verbouwd tot complete tweede klassers! Als enige maatschappij deden bij de Staatsspoor vierassige BC-rijtuigen dienst. Deze 60 exemplaren (BC 401-460) kregen geen handreminrichting. De indeling bestond uit vier tweedeklasse afdelingen en vijf derdeklassers. Elke klasse beschikte over een eigen centraal gelegen toiletruimte. Volledig ingericht als derde klasser waren de 55 rijtuigen C801-855. Zij bevatten tien compartimenten en een in het midden van de bak gesitueerde toiletgroep. Ook de 88 rijtuigen C861-948 tenslotte waren identiek aan de voorgaande serie, maar echter bijna 40 cm langer vanwege het hooggeplaatste remhuisje. Na de fusie van de Staat met de HSM werden deze rijtuigen in het NS-nummerpark opgenomen als AB 6021-6085, AB 6101-6140, BC 6001-6060, C6026-6080 en C6101-6188. De remhuisjes werden gaandeweg bij revisiewerkzaamheden verwijderd, maar tot aan de buitendienststelling in 1956 deden nog diverse rijtuigen dienst met hooggelegen reminrichtingen.

DE RIJTUIGEN

		type : AB⁷c aantal : 4 stuks bouwjaar : 1900, van de Zypen lengte : 18150 mm toiletten : 3 zitplaatsen eerste klas: 10 zitplaatsen tweede klas: 31 rijtuig met hooggelegen remcabine en doorlopende lichtkap modelbouw: te bouwen uit Fleischmann, helaas is deze rijtuigbak een heel stuk te kort en indeling niet geheel correct.
NS AB 6009-6012	(SS AB 751-754)

		type : AB⁷c aantal : 65 stuks bouwjaar : 1905 - 1907 , van de Zypen , Beynes lengte : 18910 mm toiletten : 3 zitplaatsen eerste klas: 10 zitplaatsen tweede klas: 34 rijtuig met hooggelegen remcabine modelbouw: , bestelnummer 870/26 uitgebracht in 2003
NS AB 6021-6085	(SS AB 761-825)

		type : AB⁷c aantal : 40 stuks bouwjaar : 1912 - 1918 , Beynes lengte : 18540 mm toiletten : 3 zitplaatsen eerste klas: 10 zitplaatsen tweede klas: 34 modelbouw: , bestelnummer 870/27 uitgebracht in 2003
NS AB 6101-6140	(SS AB 826-830 , 851-885)

		type : AB⁸c aantal : 10 stuks bouwjaar : 1910 , Beynes lengte : 19000 mm toiletten : 2 zitplaatsen eerste klas: 16 zitplaatsen tweede klas: 32 modelbouw: geen
NS AB 6221-6230	(SS AB 831-840)

		type : BC⁹c aantal : 60 stuks bouwjaar : 1914 - 1916 , Beynes lengte : 19320 mm toiletten : 2 zitplaatsen tweede klas: 26 zitplaatsen derde klas: 41 modelbouw: , bestelnummer 42, uitgebracht in 1999.
NS BC6001-6060	(SS BC 401-460)

		type : C¹⁰c aantal : 55 stuks bouwjaar : 1906 - 1908 , Beynes , Werkspoor , Herbrand lengte : 19050 mm toiletten : 2 zitplaatsen derde klas: 80 modelbouw: , bestelnummer 870/28, wordt dit jaar (zomer 2006) uitgebracht.
NS C6026-6080	(SS C 801-855)

		type : C¹⁰c aantal : 88 stuks bouwjaar : 1909 - 1921 , Beynes , Werkspoor lengte : 18700 mm toiletten : 2 zitplaatsen derde klas: 80 modelbouw: , bestelnummer 15, uitgebracht in 1987 , herproduktie 1996
NS C 6101-6188	(SS C 861-948)
alle rijtuigtekeningen © 1997 Gerard van de Weerd. All rights reserved

Model van de serie AB⁷c 6021-6085,	uitgevoerd met remmerhuis,
bestelnr 870-26	(foto Philotrain © 2003)

Model van de serie AB⁷c 6101-6140,	hier getoond de AB 6116,
bestelnr 870-27	(foto Philotrain © 2003)

Model van de serie C¹⁰c 6026-6080,	hier getoond de C 6046,
bestelnr 870-28	(foto Philotrain © 2006)

Verbouwingen

AB 6009-6012	AB⁷c	Deze serie werd door de Staatsspoorwegen in 1900 als AB751-754 in dienst gesteld. Het meest opvallend was de Pruisisch aandoende lichtkap over de gehele lengte. Verder bevond zich aan een van de kopwanden een remhuis. In 1928 werden remhuis en schroefrem verwijderd, terwijl de korte treeplanken vervangen werden door een lange doorgaande treeplank. In 1933 werd de AB6012 afgevoerd vanwege een ongeval en de drie overblijvende exemplaren werden toen omgebouwd tot B⁷c 6101-6103 en afgevoerd in 1935 en 1949.
AB 6021-6085	AB⁷c	De nummers AB6021-6050 werden als buurlandrijtuigen aangemerkt en hadden een RIC-vermelding voor België en Duitsland, onder het rijtuignummer prijkte de tekst NEDERLAND. In 1934 werden 25 exemplaren geschikt gemaakt tot uitsluitend tweede klasse en vernummerd tot B6111-6135. Begin dertiger jaren werd begonnen met het verwijderen van het remhuis, maar tot aan de buitendienststelling hebben diverse exemplaren hun remhuis behouden. In 1948 werden enige exemplaren verbouwd tot BC⁷c en C⁷c. Tussen 1947 en 1956 werd de serie afgevoerd. Van de SS AB 781 (NS AB 6041) is een eindcoupé met remhuis bewaard gebleven, hetwelk zich in het Spoorwegmuseum bevindt.
AB 6101-6140	AB⁷c	Deze serie is gelijk aan de voorgaande, echter zonder remhuis en gebouwd tussen 1912 en 1915. In 1936 en in 1939/1940 is een deel van de serie omgebouwd tot C6901-6929. Ook hier werden na de oorlog meerdere rijtuigen ingezet als BC⁷c en C⁷c. In 1953 waren nog zes van deze rijtuigen in dienst.
AB 6221-6230	AB⁸c	Kleine series zijn niet erg succesvol bij de NS. Vandaar dat deze 10 rijtuigen al in 1934 verbouwd werden tot B⁸c 6011-6020, gevolgd door in 1939 C⁸c 6801-6810. Afgevoerd in 1948.
BC 6001-6060	BC⁹c	Behalve AB-rijtuigen kwamen bij de SS ook A-, B- en BC-rijtuigen voor, iets wat men bij de HSM niet kende. In 1914 kwam een serie vierassers in dienst met 4 coupé's 2e klasse en 5 coupé's 3e klasse. Elke klasse had zijn eigen closet in het midden van de afdeling. De nummers BC 6001-6015 waren in het RIC-verkeer toegelaten tot België en Duitsland. De rijtuigen werden buiten dienst gesteld tussen 1942 en 1956.
C 6026-6080	C¹⁰c	Deze Staatsspoorserie bestond uit 10 coupé's met in het midden twee closetten met waterspoeling en wastafel. Aan een kopwand was een karakteristiek remhuis geplaatst, welke zoals bij de SS gebruikelijk vanaf twee plaatsen via een ladder te beklimmen was. De nummers C 6026-6055 waren toegelaten tot België en Duitsland. Ook hier werden in de dertiger jaren de remhuisjes verwijderd, maar sommigen hebben tot aan de afvoer tussen 1946 en 1956 hun remhuis behouden.
C 6101-6188	C¹⁰c	Dezelfde rijtuigen als hier bovengenoemd, maar niet voorzien van een remkast. Ook deze serie kwam ten einde tussen 1946 en 1956.

SAMENSTELLINGEN

Afscheid NVBS-excursie houten rijtuigen op 16 juni 1956.
Op deze dag werd waardig afscheid genomen van ruim een eeuw traditie om reizigers te vervoeren met houten rijtuigen. Het betrof trein 16657S van Den Haag via Rotterdam/Gouda naar Amsterdam. De samenstelling van deze trein was als volgt:


NS 3737	D3929	C5055	C6111	C6131	C6172	C6374	BC6021	C6123	AB6022	AB6023
Philotrain,DJH	MK	Philotrain	Philotrain	Philotrain	Philotrain	Philotrain	Philotrain	Philotrain	Philotrain	Philotrain
Artitec	modelb.	33	15	15	15	870/26-27	42	15	870/26-27	870/26-27

Het bagagerijtuig D3929 betreft de naderhand tot goederentreinbagagewagen (Dg) omgebouwde versie van de NS-serie D 4011-4098. Op dit moment nog niet zeker, of het model door MK Modelbouwstudios uitgebracht zal worden.
Het rijtuig C6374 was eerst genummerd SS AB824, toen NS AB 6084, vervolgens B6134, daarna C6913 en in 1953 tenslotte C6374 vanwege nummerbotsingen met de nieuwe plan E rijtuigen.
Het rijtuig C 5055 staat in het spoorwegmuseum. De typebenaming hiervan luidde C¹¹ oftewel een rijtuig met 11 compartimenten derde klasse à 10 personen. Misschien een beetje krap, maar alle reizigers kregen een zitplaatsje op eerlijk hout. Een toilet voor de 110 inzittenden kon er echter niet meer af.

U ziet het, om een complete trein weer te geven heeft U behalve de locomotief ook een stam rijtuigen nodig. Het meeste wordt door Philotrain mogelijk gemaakt om de historie van weleer te laten herleven.

Hier volgen nog enige treinsamenstellingen uit 1934, welke voor het grootste deel uit bovengenoemde rijtuigtypen bestaan.

Utrecht-Amsterdam Muiderpoort


loc	D^IV	AB⁷c	AB⁷c	C¹⁰c	C¹⁰c	C¹⁰c	C¹⁰c

Rotterdam-Vlissingen


loc	D^IV	AB⁷c	AB⁷c	BC⁹c	C¹⁰c	C¹⁰c	C¹⁰c	C¹⁰c	C¹⁰c

Utrecht-Groningen


loc	D^IV	C¹⁰c	C¹⁰c	BC⁹c	AB⁸c	AB⁷c	C¹⁰c

Utrecht-Den Haag


loc	D^IV	AB⁷c	C¹⁰c	C¹⁰c	C¹⁰c	BC⁹c	AB⁸c	D^IV

D^IV	serie D6061-6100 vierdeurs stalen D	modelspoorfabrikanten: Philotrain, KleiNSpoor.
AB⁷c	Rijtuig van de Staatsspoorwegen	modelspoorfabrikant: Philotrain nr 870/27 modelspoorfabrikant: Philotrain nr 870/26 (met remhuis)
AB⁸c	Rijtuig van de Hollandsche Spoorweg Mij, serie AB 6231-6345	modelspoorfabrikant: Philotrain nr 14
C¹⁰c	Naast SS-rijtuigen werden ook rijtuigen van de HSM, serie C 6016-6025 met remhuis gebruikt	modelspoorfabrikant: Philotrain nr 15 modelspoorfabrikant: Philotrain nr 870/39 (met remhuis)