Het elektrische stroomlijnmaterieel
materieel '46 - 2
|
Last edited October 4, 2005
|
door Gerard van de Weerd
|
Tweerijtuigstellen mat'46 serie 221
Deze treinen vormden een onderdeel van de serie 221 - 299 die samen met de serie vierrijtuigstellen
641 - 705 door de firma's Werkspoor, Beijnes en Allan werden gebouwd. Deze series
moesten het door de oorlog verloren gegane materieel vervangen zodat het Nederlandse
spoorwegbedrijf snel weer op de baan gebracht kon worden. De concepten van mat.'36
werden uit de kast gehaald, enkele verbeteringen aan toegevoegd, zoals grotere cabineramen,
een vergrote bagageafdeling en bredere deurpartijen. Op de wand tussen de bovenramen
bracht men tochtruitjes aan om "de onaangename stroming van lucht" tegen te gaan.
Later werden deze bij gebrek aan effect weer verwijderd. De kleurstelling was gelijk
aan die van mat.'36; olijfgroen met rode biezen; het dak en de onderzijde was aluminiumkleurig
gehouden.
 |
|
 |
Ck
bakcode:
325.001 t/m 325.079
baklengte: 22090 mm |
|
BCDk
bakcode:
323.001 t/m 323.079
baklengte: 22090 mm |
|
|
 |
|
Laat
de trein rijden !
|
|
|
serie ElD2 211 - 299 |
|
ontwerpsnelheid 140 km/h |
dienstsnelheid 125 km/h |
|
lengte: 45.4 m |
gewicht: 76 ton |
|
vermogen 4 x 198½ = 794 kW |
10,4 kW/ton |
|
zitplaatsen 2e klas: 24 |
zitplaatsen 3e klas: 80 |
|
In 1947 werd het eerste stel mat.'46 afgeleverd, de 241 behorend tot de serie 221
- 299. Een groot deel van de nummers in de 200-serie was al in gebruik bij de tweewagenstellen
mat.'36 onder de nummers 211-263. Door oorlogsperikelen en door nummerwijziging vanwege
verlenging tot drierijtuigstellen(met daardoor nieuwe nummers in de 400-serie) kwamen
er meer nummers vrij. De serie boven 231 kon toen voor mat.'46 gebruikt worden.
In 1950 besloot men dat er nog twintig tweewagenstellen extra besteld moesten worden.
En de treinnummering diende wel in de tweehonderdtallen te blijven. Dit lukte omdat
inmiddels de 13 tussenbakken voor mat'36 werden afgeleverd, zodat er nog meer nummers
in de 200-serie vrijkwamen. Omstreeks 1950 was de nummerreeks vrij gekomen vanaf 216
tot 300.
De eerste deelserie werd geleverd door Allan (241 - 269), Beijnes verzorgde de 285
- 299 en Werkspoor tenslotte de 270-284 en de 221-240.
Ook werd een zogenaamde ' plan '-aanduiding ingevoerd voor besteld materieel. De mat.'46
tweetjes vielen onder de volgende plancodes:
|
plancode |
nummer |
afleveringsjaar |
|
Plan A :
|
245 - 269 |
1949, 1950, 1951 |
|
Plan B :
|
241 - 244 |
1949 |
|
Plan C :
|
221 - 240 en 270 - 299 |
1951, 1952 |
De treinstellen waren allemaal, ondanks indeling in verschillende bouwplannen, volkomen
gelijk uitgevoerd.
Rijtuigindeling
|
Ck
|
Achter de machinistenruimte waren twee afsluitbare compartimenten met elk zes zitplaatsen.
De rest van deze rijtuigbak bevatte twee open afdelingen, een roken met 40 plaatsen
en een niet-roken met 16 plaatsen.
|
|
BCDk
|
Behalve een bagageruimte geschikt voor 2500 kg was er een kleine open derde klasruimtemet
8 zitplaatsen. Deze bak bevatte de toiletten benevens twee open compartimenten voor
elk 12 tweedeklasreizigers.
|
De beide stroomafnemers waren gelijk, in de praktijk werd als hoofdstroomafnemer die
op het Ck-rijtuig gebruikt.
Nummering
|
treinstel |
in |
bakcodenummer |
bakwisseling |
|
|
|
|
nummer |
dienst |
BCDk |
Ck |
ABDk |
Bk |
uit dienst |
sloop |
bijzonderheden of dienstmaterieel |
|
|
|
221 |
dec 1951 |
323.060 |
325.060 |
221 |
221 |
okt 1976 |
jan 1977 |
Botsing met loc 1207 Eindhoven, okt 1976 |
|
|
|
222 |
dec 1951 |
323.061 |
325.061 |
222 |
222 |
jun 1976 |
jan 1978 |
Terzijde als reserve t/m juni 1977 |
|
|
|
223 |
dec 1951 |
323.062 |
325.062 |
223 |
223 |
apr 1980 |
dec 1980 |
|
|
|
|
224 |
dec 1951 |
323.063 |
325.063 |
224 |
224 |
jan 1983 |
mrt 1983 |
|
|
|
|
225 |
dec 1951 |
323.064 |
325.064 |
225 |
225 |
sep 1983 |
sep 1984 |
|
|
|
|
226 |
dec 1951 |
323.065 |
325.065 |
226 |
226 |
jan 1982 |
mei 1982 |
|
|
|
|
227 |
dec 1951 |
323.066 |
325.066 |
227 |
227 |
jan 1982 |
apr 1982 |
|
|
|
|
228 |
dec 1951 |
323.067 |
325.067 |
228 |
228 |
jan 1982 |
jun 1982 |
|
|
|
|
229 |
jan 1952 |
323.068 |
325.068 |
229 |
229 |
aug 1957 |
nov 1957 |
Vernield bij botsing met trst. 305, Woensel 12-08-1957 |
|
|
|
230 |
jan 1952 |
323.069 |
325.069 |
230 |
230 |
jan 1982 |
apr 1982 |
|
|
|
|
231 |
jan 1952 |
323.070 |
325.070 |
231 |
231 |
mei 1983 |
mei 1986 |
1985: Proefstel SM '90: proef niet doorgegaan |
|
|
|
232 |
jan 1952 |
323.071 |
325.071 |
232 |
232 |
|
|
Botsschade Heerlen, 25-11-1955 - Ck 232 naar 235 |
|
nov 1955 |
323.071 |
325.074 |
232 |
235 |
jan 1983 |
feb 1983 |
|
|
|
233 |
jan 1952 |
323.072 |
325.072 |
233 |
233 |
mei 1982 |
jul 1982 |
|
|
|
|
234 |
jan 1952 |
323.073 |
325.073 |
234 |
234 |
mei 1982 |
nov 1982 |
|
|
|
|
235 |
feb 1952 |
323.074 |
325.074 |
235 |
235 |
|
|
Botsschade Heerlen, 25-11-1955 - Ck 235 naar 232 |
|
nov 1955 |
323.074 |
325.071 |
235 |
232 |
jun 1983 |
mei 1984 |
|
|
|
236 |
mrt 1952 |
323.075 |
325.075 |
236 |
236 |
aug 1982 |
dec 1982 |
|
|
|
|
237 |
feb 1952 |
323.076 |
325.076 |
237 |
237 |
feb 1982 |
nov 1982 |
|
|
|
|
238 |
apr 1952 |
323.077 |
325.077 |
238 |
238 |
sep 1983 |
sep 1984 |
|
|
|
|
239 |
mrt 1952 |
323.078 |
325.078 |
239 |
239 |
mei 1979 |
aug 1979 |
|
|
|
|
240 |
mrt 1952 |
323.079 |
325.079 |
240 |
240 |
jan 1982 |
jun 1982 |
|
|
|
|
241 |
jun 1949 |
323.001 |
325.001 |
241 |
241 |
aug 1978 |
apr 1979 |
|
|
|
|
242 |
jul 1949 |
323.002 |
325.002 |
242 |
242 |
sep 1983 |
sep 1984 |
|
|
|
|
243 |
jul 1949 |
323.003 |
325.003 |
243 |
243 |
jan 1983 |
mei 1983 |
|
|
|
|
244 |
dec 1949 |
323.004 |
325.004 |
244 |
244 |
mei 1983 |
mrt 1984 |
|
|
|
|
245 |
dec 1949 |
323.005 |
325.005 |
245 |
245 |
sep 1983 |
sep 1984 |
|
|
|
|
246 |
jan 1950 |
323.006 |
325.006 |
246 |
246 |
mei 1983 |
sep 1984 |
|
|
|
|
247 |
feb 1950 |
323.007 |
325.007 |
247 |
247 |
okt 1981 |
feb 1982 |
|
|
|
|
248 |
dec 1949 |
323.008 |
325.008 |
248 |
248 |
sep 1979 |
mei 1980 |
|
|
|
|
249 |
jan 1950 |
323.009 |
325.009 |
249 |
249 |
aug 1978 |
feb 1980 |
Schade doorblikseminslag |
|
|
|
250 |
feb 1950 |
323.010 |
325.010 |
250 |
250 |
sep 1974 |
dec 1976 |
|
|
|
|
251 |
nov 1950 |
323.011 |
325.011 |
251 |
251 |
|
|
Botsing ABDk 251 (met DE I 31) Almelo, 19-09-1969 |
|
sep 1969 |
323.011 |
322.010 |
251 |
650 |
|
|
Bk 251 naar ElD4 650 |
|
sloop |
323.011 |
322.010 |
251 |
650 |
sep 1969 |
mrt 1971 |
ABDk 251 sloop 03-1971 - Bk 650 sloop 11-1970 |
|
|
|
252 |
okt 1950 |
323.012 |
325.012 |
252 |
252 |
sep 1982 |
dec 1982 |
|
|
|
|
253 |
nov 1950 |
323.013 |
325.013 |
253 |
253 |
mei 1983 |
jul 1983 |
|
|
|
|
254 |
nov 1950 |
323.014 |
325.014 |
254 |
254 |
mei 1983 |
jul 1983 |
|
|
|
|
255 |
dec 1950 |
323.015 |
325.015 |
255 |
255 |
mrt 1979 |
jul 1979 |
Botsing met Pe 1901 Rotterdam CS, 03-1979 |
|
|
|
256 |
dec 1950 |
323.016 |
325.016 |
256 |
256 |
aug 1979 |
sep 1979 |
Botsing met trst 936 Nijmegen, 28-08-1979 |
|
|
|
257 |
mrt 1951 |
323.017 |
325.017 |
257 |
257 |
jun 1976 |
jan 1977 |
|
|
|
|
258 |
mrt 1951 |
323.018 |
325.018 |
258 |
258 |
nov 1975 |
aug 1979 |
Dienstwagen mat.reiniging 8084 978 2 502.
In 1979 vervangen door stel 291 |
|
|
|
259 |
apr 1951 |
323.019 |
325.019 |
259 |
259 |
feb 1979 |
aug 1979 |
Schade winter 1979 |
|
|
|
260 |
apr 1951 |
323.020 |
325.020 |
260 |
260 |
mei 1976 |
mei 1977 |
|
|
|
|
261 |
sep 1951 |
323.021 |
325.021 |
261 |
261 |
jun 1976 |
feb 1977 |
|
|
|
|
262 |
sep 1951 |
323.022 |
325.022 |
262 |
262 |
jun 1977 |
feb 1978 |
Terzijde als reserve t/m juni 1977 |
|
|
|
263 |
sep 1951 |
323.023 |
325.023 |
263 |
263 |
mei 1983 |
nov 1983 |
|
|
|
|
264 |
sep 1951 |
323.024 |
325.024 |
264 |
264 |
feb 1979 |
jun 1979 |
|
|
|
|
265 |
sep 1951 |
323.025 |
325.025 |
265 |
265 |
jun 1977 |
nov 1977 |
Terzijde als reserve t/m juni 1977 |
|
|
|
266 |
sep 1951 |
323.026 |
325.026 |
266 |
266 |
jul 1976 |
feb 1977 |
|
|
|
|
267 |
okt 1951 |
323.027 |
325.027 |
267 |
267 |
feb 1983 |
jun 1983 |
|
|
|
|
268 |
okt 1951 |
323.028 |
325.028 |
268 |
268 |
jan 1982 |
apr 1982 |
|
|
|
|
269 |
nov 1951 |
323.029 |
325.029 |
269 |
269 |
sep 1982 |
feb 1983 |
|
|
|
|
270 |
mrt 1952 |
323.030 |
325.030 |
270 |
270 |
sep 1982 |
jan 1983 |
|
|
|
|
271 |
mrt 1952 |
323.031 |
325.031 |
271 |
271 |
|
|
Botsschade BCDk 271 Breukelen, 28-05-1954. |
|
mei 1954 |
323.031 |
325.042 |
271 |
282 |
|
|
Ck 271 naar 282. |
|
sloop |
323.031 |
325.042 |
271 |
282 |
jan 1980 |
jun 1980 |
Aanrijdingsschade Amersfoort, 01-01-1980 |
|
|
|
272 |
mrt 1952 |
323.032 |
325.032 |
272 |
272 |
apr 1982 |
jul 1982 |
|
|
|
|
273 |
apr 1952 |
323.033 |
325.033 |
273 |
273 |
mei 1983 |
- - -
|
Museumstel bij het Nederlands Spoorwegmuseum |
|
|
|
274 |
apr 1952 |
323.034 |
325.034 |
274 |
274 |
sep 1983 |
aug 1984 |
|
|
|
|
275 |
apr 1952 |
323.035 |
325.035 |
275 |
275 |
mei 1983 |
nov 1983 |
|
|
|
|
276 |
apr 1952 |
323.036 |
325.036 |
276 |
276 |
sep 1982 |
jan 1983 |
|
|
|
|
277 |
mei 1952 |
323.037 |
325.037 |
277 |
277 |
sep 1983 |
jul 1984 |
|
|
|
|
278 |
mei 1952 |
323.038 |
325.038 |
278 |
278 |
sep 1983 |
jul 1984 |
|
|
|
|
279 |
mei 1952 |
323.039 |
325.039 |
279 |
279 |
mei 1983 |
okt 1992 |
In 1969: geel
In 1985: Proefstel SM '90: 30 80 84 97 82-505 |
|
|
|
280 |
mei 1952 |
323.040 |
325.040 |
280 |
280 |
|
|
Bk 280 naar ElD4 642 - ABDk 296 botsschade |
|
|
323.040 |
325.056 |
280 |
296 |
nov 1981 |
dec 1981 |
Botsing met trst 810 Lunteren, 04-11-1981 |
|
|
|
281 |
mei 1952 |
323.041 |
325.041 |
281 |
281 |
sep 1983 |
jul 1984 |
In 1969: geel |
|
|
|
282 |
mei 1952 |
323.042 |
325.042 |
282 |
282 |
|
|
Botsschade Ck 282 Amsterdam, 08-04-1954 |
|
apr 1954 |
323.042 |
325.031 |
282 |
271 |
jun 1976 |
mrt 1977 |
Ck 282 naar treinstel 271 |
|
|
|
283 |
mei 1952 |
323.043 |
325.043 |
283 |
283 |
jan 1983 |
mei 1983 |
|
|
|
|
284 |
jul 1952 |
323.044 |
325.044 |
284 |
284 |
sep 1983 |
jul 1984 |
|
|
|
|
285 |
dec 1951 |
323.045 |
325.045 |
285 |
285 |
jan 1982 |
mei 1985 |
Dienstwagen 80 84 97 82-504 |
|
|
|
286 |
dec 1951 |
323.046 |
325.046 |
286 |
286 |
feb 1979 |
feb 1980 |
Storing winter 1979 |
|
|
|
287 |
jan 1952 |
323.047 |
325.047 |
287 |
287 |
dec 1982 |
mei 1983 |
|
|
|
|
288 |
jan 1952 |
323.048 |
325.048 |
288 |
288 |
jun 1977 |
nov 1987 |
Terzijde als reserve t/m juni 1977 |
|
|
|
289 |
jan 1952 |
323.049 |
325.049 |
289 |
289 |
apr 1983 |
mrt 1985 |
|
|
|
|
290 |
jan 1952 |
323.050 |
325.050 |
290 |
290 |
mei 1979 |
feb 1980 |
|
|
|
|
291 |
feb 1952 |
323.051 |
325.051 |
291 |
291 |
mei 1979 |
dec 1986 |
Dienstwagen mat.reiniging 80 84 97 82-503 |
|
|
|
292 |
jul 1952 |
323.052 |
325.052 |
292 |
292 |
jan 1983 |
mrt 1983 |
|
|
|
|
293 |
sep 1952 |
323.053 |
325.053 |
293 |
293 |
sep 1983 |
jun 1984 |
|
|
|
|
294 |
sep 1952 |
323.054 |
325.054 |
294 |
294 |
jun 1977 |
nov 1978 |
Terzijde als reserve t/m juni 1977 |
|
|
|
295 |
sep 1952 |
323.055 |
325.055 |
295 |
295 |
sep 1983 |
apr 1984 |
In 1969: geel |
|
|
|
296 |
okt 1952 |
323.056 |
325.056 |
296 |
296 |
|
|
Botsschade ABDk 296, jan 1981 - Brandschade Bk 642
|
|
jan 1981 |
323.056 |
322.002 |
296 |
642 |
feb 1981 |
apr 1981 |
Bk 296 naar 280. In deze samenstelling gesloopt |
|
|
|
297 |
sep 1952 |
323.057 |
325.057 |
297 |
297 |
jun 1983 |
sep 1983 |
|
|
|
|
298 |
okt 1952 |
323.058 |
325.058 |
298 |
298 |
nov 1978 |
jul 1979 |
Overwegbotsing Wijchen, 24-11-1978 |
|
|
|
299 |
nov 1952 |
323.059 |
325.059 |
299 |
299 |
sep 1983 |
jun 1984 |
In 1969: geel |
|
|
Legenda: Per 27 april 2006 tabel-vernummeringen uitgebreid
met gegevens van Hans de Vlaming.
|
Uitvoering mat. '46
De verschillen tussen mat.'36 en mat.'40 onderling waren vooruitstrevend. Bij mat.'46
is dit minder het geval.
De 46'ers kregen dezelfde draaistellen als mat.'36. De smalle toegangdeuren van 60
cm kwamen niet meer terug, alleen de brede deuren met een opening van iets meer dan
één meter werden nog gebruikt.
De verlichte bordjes met IN en UIT werden niet meegenomen, in de praktijk bleek dat
niemand zich hieraan hield.
De rolluiken bij mat.'40 manifesteerden zich als behoorlijk onderhoudsgevoelig, vandaar
dat men hier weer standaard bagageschuifdeuren toepaste.
De kopvorm had veel weg van het oudere materiaal, maar was nu wel in een verstevigde
uitvoering. Voor de machinist werden extra sterke profielen ingebouwd vanaf de bodem,
welke diagonaal naar het dak liepen. Door dit schuin lopen werd de raampartij aan
de bovenkant breder en aan de onderkant smaller, juist het tegenovergestelde van het
oudere stroomlijnmaterieel. Deze divergerende raampartij gaf de kopvorm een iets strenger
uiterlijk. De machinistencabine bleef daarbij krap, zo krap dat de machinistenstoel
opklapbaar moest zijn om plaatsnemen aan de stuurtafel makkelijker te maken.
Om draaistellen uit te sparen is weer teruggegrepen op de gemeenschappelijk gebruikte
Jacobs draaistellen, hetgeen de rijkwaliteiten niet bevorderde.
Het interieur was grotendeels identiek aan dat van mat.'36. Dit veranderde later bij
een grote revisie. Het 1e klasse interieur werd in effen groene trijp uitgevoerd.
Sommige stellen kregen in een latere periode een rode uitvoering.
De banken in de 2e klasse (voormalige 3e) bleven ongewijzigd in donkergroene leerdoek
bekleding, ofschoon wel de wandbekleding werd veranderd. Voor de licht- en donkergrijze
vlakken afgezet met teakhout kwam gemêleerd crèmekleurig plakdoek in de plaats; ook
het houtwerk verdween. Tevens kregen enkele stellen een verbeterde hoofdverlichting
in de vorm van TL-buizen, naast de bestaande gloeilampen.
In technisch opzicht werd de schakelinstallatie gewijzigd en gebaseerd op een vereenvoudigd
Vickers principe (blokkendozen mat.'24) gebouwd. De mat.'36 volgordewals werd vervangen
door 19 onder de vloer geplaatste rijschakelaars. Dit systeem werd als NS-systeem
bestempeld. De reminstallatie werd veranderd van een twee- naar een drieleidingsysteem
volgens het Westinghouse principe om het zogenaamde oplopen van de stellen bij remmen
in een langere treinsamenstelling tegen te gaan.
De overgangen tussen de treinstellen werden gestroomlijnd door het toepassen van rubberen
buisbalgen over de bestaande vouwbalgen heen. Deze rubberen bekleding scheurde erg
snel uit. Na enkele jaren werd dan ook bij alle treinstellen deze bekleding weer verwijderd.
Mat.'46 was wel voorbereid op het elektromagnetische remsysteem, zoals dat bij de
mat.'40 elektrische en dieselelektrische vijfwagenstellen is aangebracht. Maar vanwege
hoge slijtage aan rails en aan puntstukken van wissels in dit systeem uit de gratie
geraakt.
De elektromotoren waren sterker dan die van mat.'36 en van hetzelfde type als van
mat.'40. Dit soort motoren zou ook bij mat.'54 gebruikt gaan worden. De ontwerpsnelheid
van de zesenveertigers lag op 120 km/h. Zo hard mocht een mat.'36 treinstel niet rijden.
Ze waren wel koppelbaar hiermee. Alleen bij dit soort gemengd bedrijf mocht de machinist
niet doorschakelen naar de allerhoogste rijstanden!
De treinstellen konden door elkaar gekoppeld worden tot een maximale eenheid van veertien
bakken.
Kleurstelling
Bij aanvang waren de treinen donkergroen uitgevoerd met een aluminium kleurig dak
en schortplaten. Langs de zijkanten twee rode biezen, die op de koppen verbreed waren.
In 1953 werd een nieuw kleurschema opgesteld waarin alleen monopigmente kleuren werden
gebruikt. Het donkergroen van de treinstellen werd vervangen door grasgroen met rode
biezen.
In 1956 kreeg ook deze serie te maken met klasseverandering. Nadien was er sprake
van Bk en ABDk.
Tussen 1959 en 1962 experimenteerde men met de zichtbaarheid. Enkele treinstellen
werden op de neuzen voorzien van een sierlijke V in crèmegeel. In de loop van de jaren
zestig werd dit veranderd in een gestyleerde V met gestreepte vleugels, beter bekend
als "snor" . De biezen langs de wanden werden daarbij ook crème van kleur.
In de jaren '70 verscheen het nu vertrouwde NS-logo in witte uitvoering op de zijwanden.
Ook werden ze geleidelijk aan voorzien van blauwe reclamebanen. Die waren bedoeld
om adverteerders een rijdende reclamezuil te bieden. Hier is echter nooit veel belangstelling
voor getoond. Enkele tweetjes zijn daarbij geel geschilderd.
De laatste treinstellen gingen in september 1983 uit dienst. Het gele treinstel 279
is daarna nog gebruikt voor proeven met draaistroomaandrijving, terwijl de 285 werd
gebruikt voor proeven met statische omzetters. Treinstel 273 is dankzij de Stibans
bewaard gebleven.
|
Klasseborden van 1947
tot juni 1956
|
 |
Klasseborden van
1956 tot 1963
|
 |
Plakplastic bord van
1963 tot 1983
|
 |
|
De geel gekleurde streep boven de eerste klas compartimenten werd aangebracht vanaf
1957.
|
Kleuruitvoeringen van materieel '46
Ongevallen
Vanwege ongevallen kregen sommige treinen rijtuigbakken van andere treinstellen.
In 1954 was er een ongeval waardoor de 271 samengesteld moest worden met de Ck van
treinstel 282. Als treinstelnummer was de ABDk-bak bepalend. In 1955 botsten in Heerlen
de 224, 232 en de 235 op elkaar. Na reparatie reden de 232 en 235 met elkaars Ck verder
rond. Het treinstelnummer wisselde op deze manier, maar het bakcodenummer bleef altijd
hetzelfde.
Op 12 augustus 1957 botste de 229 op mat.'40 305. De schade was dusdanig dat beide
stellen slooprijp verklaard werden.
Op 8 januari 1962 vond een zeer grote treinramp plaats bij Harmelen. Hier reed de
eloc 1131 met volle vaart in op de stellen ElD2-297 en ElD4-700. De 1100 en het vierwagenstel
waren slooprijp, de 297 kon men nog herstellen. Bijna 100 reizigers lieten bij deze
ramp het leven. De NS versnelde sindsdien de invoer van ATB (Automatische Trein Beïnvloeding).
Tussen 1965 en 1968 werd extra bekabeling bij al deze treinstellen aangebracht, maar
een ATB-systeem hebben ze nooit gekregen.
In 1969 crashde de ABDk 269 en werd daarop afgevoerd. De Bk nam de plaats in van een
defecte Bk van vierwagenstel 650.
In 1974 kwam de 250 in een conflict met rangeerdieselloc 654, waarbij reparatie niet
meer als zinvol werd ervaren.
Levensduurverlenging
Eind jaren zestig werd het inmiddels ruim 20 jaar oude interieur vervangen. Dit was
wel nodig. Bij de interieuvernieuwing werden de treinstellen eveneens voorzien van
TL-verlichting in plaats van de gloeilampen, waarmee het oorsprong was uitgerust.
In de jaren zeventig kreeg de NS een steeds grotere reizigersstroom te verwerken.
De mat'46 had men langzamerhand willen afvoeren in 1979. In plaats daarvan kregen
vele stellen, die de moeite van opknappen nog waard waren een levensduurverlenging.
De opknapbeurten van 1977 waren eigenlijk bedoeld om de treinstellen nog zo'n twee
tot drie jaar in bedrijf te houden. De reeds eerder afgevoerde treinstellen 223, 238
en 277 werden teruggekocht van de sloper, alsnog opgeknapt en weer ingezet! Rond 1980
werden de geluiden veel serieuzer met betrekking tot de afvoer van materieel '46.
Bij vier stellen werd een poging tot modernisering gedaan door ze geel te schilderen
en het interieur werd voorzien van veel alumium in plaats van hout. Door het toenemende
reizigersvervoer werd de afvoer nog even uitgesteld. Bij gebrek aan beter werden diverse
tweetjes zelfs ingezet voor de intercitydienst met snelheden van 140 km/h, omdat de
1600-en, de mat'54-ers en IC III-en elders ook hard nodig waren! Maar eind 1983 was
het toch bekeken. Het reizigerspubliek vond dat niet zo erg, want het gemeenschappelijk
tussendraaistel zorgde bij hogere snelheden voor stevige schommelingen van de bak,
koffiedrinken zonder te morsen werd verheven tot een grote kunst in deze rijdende
treinen. Maar voor de echte treinliefhebbers was het verdwijnen van deze treinen een
groot gemis.
Gelukkig dat een treinstel, de NS ElD2 273 bewaard en inmiddels in originele kleurstelling
en uitvoering is teruggebracht als vertegenwoordiger van de vele '46-ers, die tussen
1948 en 1983 in het hele land gezichtsbepalend geweest zijn.
Treinsamenstellingen
De matzesenveertigers zijn in het gehele land ingezet geweest. De tweewagenstellen
werden bij uitstek gebruikt voor de stoptreindienst en als versterkingstreinstel bij
een groot reizigersaanbod.
stoptreindienst
 |
 |
|
mat '46 ElD2
|
sneltreindienst
|
ElD2 273
Van de gehele serie is dus één treinstel bewaard gebleven, namelijk het tweewagenstel
ElD2 273.
Dankzij de inzet van Stichting STIBANS en
de nieuwe leiding van het Nederlands
Spoorwegmuseum werd dit stel bestempeld als vertegenwoordiger van het herrijzen
van de spoorwegen na de Tweede Wereldoorlog en daarom bewaard diende te worden. De
273 kreeg een onderkomen in de voormalige werkplaats in Roosendaal. Daar werden conserverende
werkzaamheden losgelaten op de beide rijtuigbakken. Voor een echte restauratie waren
de financiën ontoereikend. Bij andere voor sloop bestemde mat.'46ers werden onderdelen
verwijderd om de 273 op te kunnen knappen. Ook zag men kans om de motoren van het
kopdraaistel te verwisslen met die van de 285, welke beter waren. De veel gestelde
vraag waarom weer een tweerijtuigstel te bewaren in plaats van een vierrijtuigstel
met zo'n mooie keuken kan simpel afgedaan worden met: twee keer zoveel werk, tijd,
geld en ruimte. En al deze verrichtingen rusten op de schouders van vrijwilligers.
U kunt zich ook opgeven als donateur of medewerker van Stibans.
Voor inlichtingen:
STIchting tot Behoud van Af te voeren Nederlands Spoorwegmaterieel
(STIBANS)
Postadres: Bankastraat 18,
3818 CH Amersfoort
U kunt ook op hun internetsite kijken
voor gegevens.
|
Schaalmodellen in 1:87
In het verleden is door de firma Combispoor in 1984 een model uitgebracht van het
mat '46 tweewagenmodel in de groene kleur met gele biezen en NS-vignet. Naderhand
waren ook de andere kleuruitvoeringen leverbaar. Het model was afgegoten in giethars.
In 1990 verscheen Lima met een goed ogend tweewagenstel materieel '46.
Maar zelf bouwen kan ook. Op basis van het al eerder uitgebrachte Lima Hondekopmodel
en aangepaste zijwandjes van Mastica met voorzetneusjes van Combispoor zijn uitstekend
materieel '46 tweewagen- en vierwagenstellen te bouwen.
In tijdschrift RailHobby staat in de nummers
april, mei/juni en juli/augustus 1987 het bouwproject voor een tweewagenstel uitvoerig
beschreven.
 |
|
Vier tweewagenstellen van de spitstrein 15820 (Amsterdam-Amersfoort) onder de seinbrug
bij Baarn. |
|
mei 1982 |
(foto B. Gortemaker, collectie Gerard van de Weerd)
|
|
|
|
In deze kleine cabine zal ook de machinist een plaatsje moeten vinden om aan het werk
te kunnen! |
|
1980 |
(© 2005 Gerard van de Weerd)
|
|
|
|
Een drukte van belang. Het linkse treinstel is gestopt vlak voor 'sein Lodewijk',
Met deze rode vlag wordt aangeduid hoever de trein mag doorrijden om makkelijk te
kunnen koppelen of ontkoppelen. |
|
Zwolle, 6 september 1980 |
(© 2005 Gerard van de Weerd)
|
|
|
|
Wachtend op de volgende dienst. Een aardige collectie treinstellen op het opstelterrein
van Amsterdam. |
|
Amsterdam |
(© 2005 Gerard van de Weerd)
|
|
|
|
Tweewagenstel 247 in afwachting van de volgende dienst. Het dieseltje voor de richting
Buitenpost staat te wachten op vertrek. |
|
Groningen, augustus 1979. |
(© 2005 Gerard van de Weerd)
|
|
|
|
Een tweewagenstel materieel '46 is even op een zijspoortje gezet. |
|
Amersfoort, augustus 1985. |
(© 2005 Gerard van de Weerd)
|
|
|
|
Het tweewagenstel ElD2 234 naast een treinstel plan V bij station Lunteren. |
|
datum onbekend. |
(© 2005 Arthur Staal)
|
|
|
|
Een van de vier gele treinstellen materieel '46 in het Zuidlimburgse landschap |
|
Schin op Geul richting Heerlen, 1978. |
(© 2005 Arthur Staal)
|
|
|
|
We zien letterlijk groen en geel voor de ogen. Allemaal treinstellen materieel '46
voor inzet bij de reizigersdienst. |
|
Maastricht 1978. |
(© 2005 Arthur Staal)
|
|
|
|
Dit is het middendraaistel van de ELD2 248. |
|
Amsterdam 10 april 1979. |
(© 2010 Gerard van de Weerd)
|
|
|
|
Kop van een mat '46 tweewagenstel in de Amsterdamse tuin. |
|
Amsterdam 10 april 1979. |
(© 2010 Gerard van de Weerd)
|
|
|
|
Twee eigenbouw treinstellen op basis van Lima en Mastica. |
|
1985 |
(© 2005 Gerard van de Weerd)
|
Maatvoering
|
Ck
elek. motorrijtuig mat.'46
baklengte 22090 mm
bakcodenummer: 325 |
|
 |
|
BCDk
elek. motorrijtuig mat.'46
baklengte 22090 mm
bakcodenummer: 323 |
|
|
 |
Plaatsing opschriften:
|
|
1 = Ck 221 |
8 = BCDk 221 |
|
2 = WTL |
7 = Gewicht ... ton |
|
3 = Gewicht ... ton |
|
4 = 325.060
GES.HLM. ......
REV.HLM. ...... |
5 = 323.060
GES.HLM. ......
REV.HLM. ...... |
Rijtuigcodering:
|
|
El
|
elektrisch |
|
A
|
eerste klasse |
|
B
|
tweede klasse |
|
C
|
derde klasse |
|
D
|
bagage afdeling |
|
k
|
koprijtuig |
BCDk
|
koprijtuig met bagageafdeling en 2e en 3e klasse |