De rijtuigen van de Nederlandse Spoorwegen vervoerden al ruim 100 jaar lang reizigers naar het buitenland. In 1957 verstrekte de NS opdracht aan firma Beijnes in Beverwijk voor de leveren van nieuwe rijtuigen voor het internationale verkeer. Tussen 1957 en 1958 werden 30 stuks eerste/tweede klasse rijtuigen afgeleverd.

De rijtuigen van het type Plan K (met kapjes boven de sluitseinen) zijn min of meer afgeleid van de vooroorlogse bolkoprijtuigen en waren weer coupérijtuigen van dezelfde lengte en hetzelfde uiterlijk als de Plan D rijtuigen. Ze hadden echter wel een 16-delig RIC keur. De rijtuigen (aangeduid A3B5) wegen 49 ton. In 1957 verschenen de nummers AB 7351-7362, in 1958 de AB 7363-7380.
Als gevolg van hun indienststelling werden met ingang van de winterdienst 1959 de andere oudere internationale rijtuigen uit de buitenlandse dienst teruggetrokken.
Dit waren de A 7532-7543, 7545 (vooroorlogse D-treinrijtuigen), de AB 7302-7308 (bolkoppen), de B 7101-7105 (ovaalramers) en de B 7151-7160 (vooroorlogse D-treinrijtuigen).
Hun RIC-teken verviel en de vooroorlogse rijtuigen werden aangepast voor de inzet binnen Nederland.

de beide zijden van serie AB 7351 - 7380

serie    AB 7351 - 7380
gebouwd door Beijnes  Beverwijk in 1957 - 1958
lengte: 22650 mm	gewicht: 49 ton
zitplaatsen 1e klas: 18	zitplaatsen 2e klas: 40

Rijtuigindeling

Het rijtuig is verdeeld in acht coupé's en bevat aan elke kopkant een toiletruimte en een wasruimte.
De indeling was als volgt: twee compartimenten eerste klasse roken voor zes personen, een compartiment eerste klasse niet roken, twee compartimenten tweede klasse niet roken voor acht personen en drie compartimenten tweede klasse roken. De compartimenten kunnen afgesloten worden door dubbele schuifdeuren. De eerste klas coupé's hadden blauw pluche banken en gebroken witte wand bekleding. De tweede klas bezat groene banken van leerdoek en licht turkoois gekleurde wandbekleding. Zowel bij de eerste als tweede klasse waren de zittingen uitrekbaar waarbij de rugkussens kunnen meebewegen zodat ze met de tegenoverliggende zitplaats een soort bed kunnen vormen. Elk compartiment had uittrekbare tafeltjes, zowel aan de raamzijde als aan de gangzijde.
Ze kregen TL-verlichting (220V-100Hz), maar ze bezaten ook nog blauwe noodverlichting in elke coupé, op de gang was dit witte noodverlichting.

Een beetje luxe was er ook wel, alle coupé's hadden ingebouwde leeslampjes in de stalen bagagerekken.
De eerste klas compartimenten zijn iets breder dan de compartimenten tweede klas, waardoor dit verschil ook aan de buitenzijde zichtbaar is in de raamgrootte. In de langsgang, tussen de ramen, waren ook nog zes klapzittingen aangebracht.
Elke wasruimte had een 220V stopcontact voor elektrisch scheren.
Het eerste klasse balkon bevatte een kast voor de beide BBC spanningsregelaars.

Techniek

Het stalen frame en de bekleding waren elektrisch gelast. Over de gehele lengte was het onderstel voor de stijfheid voorzien van een gegolfde stalen vloer. De bovenbouw vormde een geheel met het onderstel zodat een zelfdragende constructie verkregen was. De grote zijwandramen waren voor een-derde deel voorzien van tochtruiten, de enkele bovenruit kon omlaag worden gedraaid, alleen bij de 7379 en 7380 waren dubbele ruiten geplaatst. Op de balkons zijn vier portieren van polyester met veiligheidssloten.

Vanwege de internationale inzet kregen ze een uitgebreid RIC-teken voor 16 landen. De verwarming was geschikt voor meerdere spanningen, te weten omschakelbaar van 1000 volt, naar 1500 volt of naar 3000 volt gelijktroom en 1000 / 1500 volt wisselstroom, hetgeen automatisch werd ingesteld. Maar ze waren ook nog uitgerust met stoomverwarming, dat eind jaren '50 nog steeds gebruikt werd in het buitenland.

De beide draaistellen hadden ieder een BBC dynamo, de ene zorgde voor het laden van de batterijen, de andere voor de spanningsvoorziening van de elektrische apparatuur.

Nummering

Aanpassingen

In de jaren zestig werden de deuren elektrisch beveiligd, met andere woorden, alleen bij lage snelheid kon nog een deur geopend worden.

In 1964 werd besloten om de klasseborden voor het binnenlandse materieel te laten vervallen, alleen de eerste klasse rijtuigen bleven borden of stickers houden. Maar dit is niet bij alle rijtuigen conform voorschrift uitgevoerd, waardoor er jarenlang (tot in 1981 zelfs!) rijtuigen in de "oude" uitvoering met emaille klasseborden hebben rondgereden. Pas bij het opknappen van de rijtuigen voor het "Het gat van '83" kregen zij klasse-stickers in plaats van bordjes.

De AB 7354 is in 1970 uitgebrand en afgevoerd.

Eind jaren '70 is bij de rijtuigen een deursluitingsmechaniek aangebracht gelijk aan dat van de duitse rijtuigen. Hierbij kwam aan de binnenzijde een grote rode kunststof deurklink die met een 5 km/h relais was verbonden. Boven de 5 km/h was de deur van de binnenzijde niet meer te openen, wel vanaf de buitenzijde, want dat was een UIC eis. Met stickers werd hierop geattenddeerd.

Na het terugtrekken van de rijtuigen uit de internationale dienst tussen 1979 en 1981 werd de mogelijkheid tot stoomverwarming bij enkele rijtuigen verwijderd. In 1983 verdween bij alle resterende plan K rijtuigen niet alleen de apparatuur voor de stoomverwarming, maar ook de onderdelen voor 3000V gelijkstroom en 1000V 16⅔Hz wisselstroom.
Het verwijderen van de stoomverwarming in 1979 leidde ertoe dat bij vier rijtuigen het 7e en 8e getal van '30' in '40' werd gewijzigd.
Een tweede vernummering volgde een paar jaar later toen bij alle nog aanwezige rijtuigen het 7e en 8e getal van '40' in '37' veranderde doordat de verwarming alleen nog maar op "Nederlandse" spanning kon worden gebruikt.

Na 1981 werden de rijtuigen plan K geleidelijk afgevoerd vanwege de indienststelling van nieuwe rijtuigen type ICR.
Ook werden in 1981 zeven rijtuigen verkocht aan de SSN en de SGB.
De in 1982 nog aanwezige rijtuigen waren alleen nog als reserve in dienst en werden in deze periode onder andere gebruikt bij de instructieritten van de lokomotieven serie 1600.

Omstreeks 1980 werd voorzien dat het afvoeren van mat '46 en de rijtuigtypen Plan K en N in 1983 tot een materieeltekort zouden leiden, terwijl de reizigersaantallen juist begonnen te groeien. Daarom verscheen alles op de baan wat er aan getrokken rijtuigen gevonden kon worden.
In 1982 werden zelfs 15 rijtuigen plan K -die al voor sloop waren afgevoerd- teruggehaald van museumbedrijven en van de sloper zelf. Veertien daarvan kregen een bescheiden opknapbeurt om weer mee te kunnen voor het spitsvervoer ten tijde van "Het gat van '83". Aan de buitenkant waren wel alle geëmailleerde klasseborden verwijderd. Ondertussen stroomden er al voldoende nieuwe Intercityrijtuigen in. Zodoende heeft deze inzet van de plan K rijtuigen maar kort geduurd en eind mei 1984 gingen de gereactiveerde rijtuigen definitief buiten dienst.
Rijtuig 50 84 38-37 084-5 werd in dat jaar verkocht aan de SGB en de Stichting Brabant Rail werd eigenaar van de rijtuigen 50 84 38-37 074-6 en 50 84 38-37 083-7.
In 1984 werd ook plan rijtuig 50 84 38-37 082-9 aan de koninklijke trein toegevoegd voor het vervoer van hofdignitarissen en leden van de regering tijdens staatsbezoeken van de koningin.

Bij het Nederlands Spoorwegmuseum is één rijtuig aanwezig dat tussen 1984 en 1993 dienstgedaan heeft als begeleidingsrijtuig van de koninklijke trein.
In 1986 stonden er nog 4 plan K rijtuigen in Blerick, en zij werden gebruikt als onderdelenleverancier voor het opknappen van het begeleidingsrijtuig van de koninklijke trein.

Plan K rijtuig 5084 38-37 055 (AB 7355) heeft van 23 september 1993 tot 20 maart 1995 als remrijtuig gediend bij onberemde (sloop)transporten. Op laatstgenoemde datum begeleidde het rijtuig 2 bakken mat.'54 (776) naar de sloperij in de Westhaven. Het is toen zelf ook achtergebleven voor sloop maar is op de valreep door de VSM aangekocht en naar Beekbergen overgebracht.

Kleuruitvoering

De plan K rijtuigen hebben hun gehele leven in het berlijnsblauw, afgezet met gele biezen rondgereden. De belettering op de wagenbak was wit. De schorten en het dak waren donkergrijs, de draaistellen zwart. Vanaf 1970 kregen zij het witte NS-logo.
Vanwege internationale en latere buurlandinzet hebben ze nooit de lichtblauwe reclamebanen gehad.

Weergave periode III c 1959 - 1968			1e / 2e klasse AB 7351 - 7380
		De uitvoering van de plan K rijtuigen ten tijde van aflevering in 1957. Klik op een van de pijltjesknoppen voor de rijtuigveranderingen.

Treinsamenstellingen

De rijtuigen rijden in diverse internationale treinen door heel Europa, van Scandinavië en Moskou tot aan Italië toe, gecombineerd met allerlei andere buitenlandse rijtuigen. In het binnenland werden ze in de beginperiode sporadisch ingezet, er waren immers voldoende plan E rijtuigen beschikbaar.
Maar ook op de lijn Den Haag - Venlo waren ze te zien. Tussen 1970 en 1986 was dit zelfs de stamlijn voor de elocs serie 1500.
De rijtuigen hebben jarenlang tot volle tevredenheid van de reizigers hun diensten verricht, zowel in het buitenland als op de buurlandlijn naar Venlo-Keulen. Toch waren ze niet geliefd bij reisbureautreinen vanwege de minder goede accomodatie bij de rijtuigen plan N, waarmee de plan K rijtuigen ingezet werden.

Het ambiteuze plan Spoorslag '70 zorgde voor meer treinen. Maar het creëerde gelijk een materieelgebrek voor de uitgebreidere dieseldiensten en vooral voor het spitsvervoer op deze lijnen. NS moest toch wat, er reden meer treinen, maar de hoeveelheid dieseltreinstellen (toen nog DE1 en DE2, DE5 en Plan U) was ontoereikend.

Bij de start van Spoorslag’70 waren er nog geen (omgebouwde) Plan E AB-rijtuigen beschikbaar. Men bezon zich op spitstreinen van een andere samenstelling. Als AB-rijtuig deed een Plan K-rijtuig dienst en dit werd gekoppeld met 3 Plan E B-rijtuigen (nog niet van stuurstroomkabels voorzien). Naar behoefte als versterking aangevuld met één van de weinige nog rijdende blauwe Blokkendoosrijtuigen! De beide 2200 stonden voor de trein en moesten aan de eindpunten omlopen omdat de Plan K rijtuigen geen stuurstroomkabels bezaten. In de winter 1969/'70 werden zelfs blauwe SNCF-verwarmingswagens gehuurd om de reizigers toch een warme zitplaats te bieden. De beide diesellocs moesten zorgen voor snelle aanzettijden om de dienstregelingstijden aan te kunnen houden.

Maar vanaf 1972 werden de plan K's voor het grootste deel alleen nog gebruikt in de buurlandtreinen tussen Rotterdam (later Den Haag) en Keulen. Hier verzorgden zij de buurlanddiensten samen met de voormalige ligrijtuigen plan N en vaak nog gecombineerd met een stalen D voor de bagage. De tractie op het Nederlandse grondgebied werd gedaan met elocs van de serie 1500.

Vanaf 12 april 1981 werden de plan K rijtuigen niet meer gebruikt voor de grensoverschrijdende diensten.
En een maand later (mei 1981) werden de oude RIC - AB's ook voor de binnenlandse diensten aan de kant gezet, er was inmiddels voldoende nieuw ICR-materieel ingestroomd.
De nieuwe Intercityrijtuigen werden in 1981 ook nog steeds voorzien met een Stalen D. Nog niet alle rijtuigtypen waren op dat moment uitgeleverd, dat zou duren tot 1984. De oorspronkelijke ICR-stam was 2xB + 2xA, waarbij één A was beplakt als 2e klasse. De BKD's werden als laatste geleverd en zodra die beschikbaar waren verviel de stalen D. Een stam werd toen vaak uit vier rijtuigen samengesteld: A-B-B-BKD.

Nadat de NS stad en land had afgezocht naar buitenlandse rijtuigen die konden worden gehuurd, viel in december 1982 het besluit om alsnog plan K en plan N op te knappen, waardoor deze rijtuigen in de omloop konden terugkeren. Sinds 1981 was al een tiental rijtuigen gesloopt en de overigen deden hoofdzakelijk nog dienst als belasting voor instructie- en proefritten voor de nieuwe elocs 1600.
Vier exemplaren stonden in het najaar van 1981 al bij de sloper, maar werden in december nog net op tijd teruggekocht voor onderdelenleverantie. Enkele inmiddels verkochte rijtuigen aan de Stoom Stichting Nederland konden worden teruggekocht. Veertien rijtuigen kregen een bescheiden opknapbeurt om weer mee te kunnen voor het spitsvervoer ten tijde van "Het gat van '83". Dat opknappen gebeurde in de werkplaats Haarlem.
Wanneer de plan K rijtuigen in 1983 terugkeren op het spoorwegnet rijden ze voorafgaand aan de zomerdienst mee in Plan E treinen op de IJssellijn en in Noord-Holland. In de zomer van 1983 hadden de rijtuigen een vaste omloop hadden en reden voornamelijk in verschillende spitstreinen. Ze zijn daarbij onder andere ingezet tussen Amsterdam en Schagen, tussen Utrecht en Horst-Sevenum en tussen Eindhoven en Den Haag/Rotterdam via Utrecht, bijna altijd met als trekkracht een eloc 1600. Voor de eerste klasse voorziening reed in alle treinen een eerste klasse Plan E rijtuig (A) mee, daar de plan K rijtuigen per trein 'uitwendig' gedeklasseerd konden zijn. (De eerste klasse van plan K voldeed op het eind niet helemaal meer aan de gestelde eisen.)
Naast de spitstreinen maakten enkele rijtuigen op zondag een intercityslag tussen Amsterdam en Enschede. Vanwege diverse mankementen bij de nieuwe elektrische locomotieven werden de diensten met Plan K rijtuigen veelvuldig geannuleerd. Elektrische treinstellen, waaronder het op reserve staande materieel '46 namen dan de honneurs waar.

Maar eind mei 1984 was het over met plan K en gingen zij definitief buiten dienst.

	sneltrein Den Haag - Venlo           jaren '70
	standaard stam :  2x plan K + 2x plan N
loc	A3B5	A3B5	B10	B10

Meer treinsamenstellingen voor de plan K-rijtuigen vindt u hier.


Andere gegevens over het grootbedrijf in tabelvorm zijn ook te vinden op de site van Martijn Haman.

Bewaard:

Bij het Nederlands Spoorwegmuseum is één rijtuig aanwezig, AB 7376. Het rijtuig werd na de actieve diensttijd gebruikt als begeleidingsrijtuig voor de Koninklijke Trein en kwam vervolgens in de collectie van het Nederlands Spoorwegmuseum. Het is inmiddels (november 2011) heel fraai opgeknapt en uiterlijk teruggebracht in de uitvoering van 1958, dus zonder gele klassebies.

Halverwege de jaren '90 is de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij gestart om een aantal rijtuigen type 'Bolkop' aan te schaffen om net als bij de twee-assige Oostenrijkse rijtuigen en de voormalige elektrische 'Blokkendoos' rijtuigen treinstammen te kunnen vormen. Op dit moment beschikt de VSM over zes rijtuigen plan K die hiervoor bewaard zijn. Onder grote zeildoeken staan zij opgeslagen voor toekomstig gebruik. Maar er zal nog heel wat aan deze rijtuigen dienen te gebeuren, voordat ze een treinstam kunnen vormen.
De in bezit zijnde rijtuigen zijn:
    AB7355
    AB7359
    AB7367
    AB7370
    AB7377
    AB7378

Modeluitvoering:

In de negentiger jaren had Fleischmann al het plan K rijtuig AB 7363 in de collectie, bestelnummer 5154. Het rijtuig is gemaakt in lengteschaal 1: 100 en komt daardoor te kort over bij de huidige rijtuigen.

Philotrain heeft in 1990 het plan K rijtuig, catalogusnummer 2036, uitgebracht voor een prijs van van ƒ 480,00. Een messing bouwpakket kostte destijds ƒ 165,00.
De kant en klare modellen verschenen als uitvoering van de jaren '57 - '69 en met computernummers.

Kleinspoor wil dit jaar (2011) een Plan K rijtuig gaan uitbrengen. Als extra is hiervoor nodig een onderstel van Roco plan D.

Elotrack heeft in de nazomer van 2012 heel fraaie plan K rijtuigen uitgebracht.
Er is een grote keuze in de uitvoeringsvorm, ze zijn leverbaar in meerdere tijdperkvarianten.
De uitvoeringen zijn ondermeer:
- begin zestiger jaren met 4 klasseborden,
- halverwege zestiger jaren met twee klasseborden
- twee varianten met computernummering uit de jaren zeventig en tachtig
- twee varianten van de opgeknapte uitvoering voor de dienst van 1983
- en nog als eenling het Begeleidingsrijtuig.
De meeste sets worden geleverd met twee rijtuigen voor € 98,00.
Foto's van deze rijtuigen zijn hier te vinden.

Foto's

De SSN met hun stoomloc 01 1075 en 6 rijtuigen plan K in 1981.
Rotterdam Spaanse Polder	foto Jan Groenendaal

---

Buitendienst gestelde plan K rijtuigen terwijl de splinternieuwe eloc 1608 gereed staat voor een indienststellingsrit met groentewagens.
1981	foto Arthur Staal

---

De rijtuigen plan K zijn uiterlijk opgeknapt om dienst te doen in "Het gat van '83". Klasseborden worden niet meer nodig geacht. Hier zien we rijtuig 50 84 3838 071-2 in deze uitvoering.
Roosendaal, 1984	foto Pierre de Greeuw

---

Buiten dienst gesteld rijtuig 50 84 38-37 083-7, vroeger genummerd AB 7377
Roosendaal, mei 1986	foto Gerard van de Weerd

---

Een van de bewaard gebleven plan K rijtuigen bij de VSM, de AB 7359.
Beekbergen, 16 april 2000.	foto collectie Gerard van de Weerd

---

Hier zien we de AB 7376, als onderdeel van een rondrit ter gelegenheid van een reünie met diverse elocs NS 1200. De voorafgaande weken werd er hard aan gewerkt door vrijwilligers om het rijtuig waardig te presenteren voor alle belangstellenden. Op de dag voor 12 november werden de gele biezen nog aangebracht en de klasseborden vastgeschroefd!
Haarlem, 12 november 2011	foto Gerard van de Weerd

---

Nogmaals de AB7376, teruggebracht in de uitvoering van 1958 tijdens een tussenstop onder de fraaie perronkap van station Haarlem.
Haarlem, 12 november 2011	foto Gerard van de Weerd

---